از کودکی هنگام توضیح کلمه مومیایی، فرآیند مومیایی کردن و علت آن مثال‌هایی از داستان‌های پادشاهان مصر برای ما آورده شده است، درحالی‌که فرهنگ مومیایی کردن تنها مربوط به آداب مصری نیست. باستان‌شناسان اعلام کرده‌اند که مومیایی ۸۰۰۰ ساله کشف‌شده در کشور پرتغال قدیمی‌ترین مومیایی جهان است. در این مقاله قصد داریم این کشف تاریخی را مرور کنیم.

کشف قدیمی‌ترین مومیایی جهان

براساس مطالعه‌ای که در مجله «European Journal of Archaeology» منتشر شده است، قدیمی‌ترین مومیایی تاریخ در دره «سادو» در پرتغال کشف شده و ۸۰۰۰ سال عمر دارد. به عبارت دیگر، این مومیایی متعلق به دوره پارینه سنگی (10000 قبل از میلاد تا 8000 قبل از میلاد مسیح) است. بقایای این انسان اکنون در موزه ملی باستان‌شناسی پرتغال نگهداری می‌شود.

پیش‌ازاین، عنوان قدیمی‌ترین مومیایی کشف‌شده به مومیایی‌های 7000 ساله «چینچورو» مربوط بود که در صحرای آتاکاما در شیلی یافت شد. جالب است بدانید که در مصر – که به آداب‌ و رسوم دفن باستانی خود مشهور است – شواهد قدیمی‌ترین مومیایی به 5600 سال پیش برمی‌گردد.

چگونگی کشف؛ بازسازی تاریخ

در سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۲، حفاری‌هایی در منطقه سادو انجام شد و یک باستان‌شناس به نام «مانوئل فارینها دوس سانتوس» نتایج حفاری‌ها را برای موزه ملی باستان‌شناسی ارسال کرد. پس از فوت او در سال 2001، سه رول فیلم از وسایل شخصی او پیدا شد که شامل عکس‌هایی باکیفیت از کشفیات حفاری دره سادو بود؛ عکس‌هایی سیاه‌سفید از ۱۳ جسد دفن‌شده مربوط به دوران پارینه‌سنگی.

حالا دانشمندان توانسته‌اند با استفاده از این فیلم‌ها، نحوه نگهداری بقایای قبل از دفن را با جزئیات بهتر بازسازی کنند. همچنین محققان دیگری با انجام آزمایش‌های تجزیه انسانی در مرکز تحقیقات انسان‌شناسی دانشگاه ایالتی تگزاس، تأیید کردند که حداقل یکی از جسدها مومیایی بوده است. این جسد اکنون به‌عنوان قدیمی‌ترین مومیایی جهان شناخته می‌شود. البته تحقیقات حاکی از آن است که دیگر اجساد یافت‌شده در این منطقه نیز مومیایی شده بودند؛ بنابراین می‌توان گفت که احتمالاً مومیایی کردن در این بخش از پرتغال رایج بوده است.

گفتنی است که کشفیات منطقه سادو شامل بقایای اسکلت افراد دفن‌ شده بود و به همین دلیل در آن حفاری شواهدی از مومیایی‌سازی به‌صورت مستقیم دیده نمی‌شد. اما پس از بازسازی تصاویر، دانشمندان شواهدی را کشف کردند که نشان از مومیایی‌سازی اجساد در 8000 سال قبل داشت. درواقع بقایای کشف‌شده در دره سادو، درحال‌حاضر دیگر مومیایی نیستند چرا که بافت نرم جسدها از بین رفته است و اجساد کاملاً اسکلت شده‌اند اما بازسازی تصاویر نشانه‌هایی از فرایند مومیایی‌سازی این اجساد را نشان می‌دهد.

شواهد چه بودند؟

در ابتدا محققان متوجه شدند که دست‌ها و پاهای یکی از اسکلت‌ها در حالت طبیعی قرار نگرفته است. درواقع ظاهراً پس از مرگ، جسد فرد به‌واسطه طناب‌هایی – که اکنون از بین رفته‌اند – محکم بسته شده بود.

در ادامه، پژوهشگران متوجه شدند که برخی استخوان‌های اسکلت هنوز از بخش‌های مختلف بدن جدا نشده بودند. این موضوع خصوصاً در مورد استخوان‌های کوچک پا اهمیت زیادی دارد زیرا این استخوان‌ها در حالت عادی، وقتی که بدن پوسیده می‌شود، کاملاً از پا جدا می‌شوند.

نشانه دیگر این بود که خاک این قبر باستانی تقریباً بدون تغییر باقی مانده بود. در حالت عادی، وقتی بخش‌های نرم‌تر بدن پوسیده می‌شوند، جسد کوچک‌تر می‌شود و خاک به‌تدریج جای خالی ایجادشده را پر می‌کند. اما عدم تغییر در خاک نشان می‌دهد که احتمالاً جسد به‌صورت عادی دفن و پوسیده نشده است.

درنهایت دانشمندان نتیجه گرفتند که در دوران پارینه‌سنگی، اجسادی در منطقه سادو مومیایی شده بودند.

چرا در اروپا اجساد را مومیایی می‌کردند؟

کشف مومیایی در اروپا بسیار مهم است؛ به گفته باستان‌شناسان، مومیایی کردن در محیط‌های خشک رایج است، اما یافتن شواهدی از مومیایی‌ها در اروپا – جایی که آب‌وهوای بسیار مرطوب‌تری دارد – اتفاقی نادر است چرا که در چنین شرایط اقلیمی، بافت‌های نرم مومیایی به‌ندرت سالم باقی می‌مانند.

دانشمندان می‌گویند شواهد به‌دست‌آمده نشان می‌دهند که اجساد در این منطقه با روشی مشابه سایر مناطق، مومیایی و دفن شده‌اند. هنوز مشخص نیست که در آن دوره، چنین کاری براساس چه عقایدی صورت می‌گرفته است.

دانشمندان می‌گویند این شواهد مومیایی‌سازی اولیه اروپایی نشان می‌دهد که چگونه جوامع شکارچی برای نگهداری و حفظ جسد و همچنین فرآیند دفن در عصر حجر، اهمیت زیادی قائل بودند. این موضوع می‌تواند به ما در درک بیشتر اینکه جوامع ماقبل تاریخ چگونه از مردگان خود مراقبت می‌کردند، کمک کند.

اجساد دفن‌شده در دره سادو چگونه مومیایی شده بودند؟

براساس مقاله منتشرشده در European Journal of Archaeology، پس از بازسازی تصاویر دانشمندان پی بردند که اجساد در آن دوره ظاهراً روی یک سازه بلند (مانند یک سکوی مرتفع) قرار داده می‌شدند تا مایعات از بدن‌ آن‌ها خارج شده و جسد سبک شود.

همچنین پژوهشگران کشف کردند که ظاهراً بدن افراد در حالت «هایپرفلکس» دفن شده بود؛ یعنی دست‌ها و پاهای فرد فراتر از محدودیت‌های طبیعی‌اش، حرکت داده شده‌ و محکم بسته شده بود. در این حالت، جسد فشرده‌تر و کوچک‌تر شده و درعین‌حال ظاهر بدن حفظ می‌شد. همان‌طور که در تصاویر دیده می‌شود، تقریباً تمام بقایای منطقه سادو در چنین حالتی دفن شده‌اند. محققان بر این باورند که مومیایی کردن احتمالاً یک فرآیند طولانی بوده است زیرا بدن به‌تدریج خشک می‌شد و سپس با استفاده از طناب یا بانداژ، به حالت فشرده بسته می‌شد. سپس در مراحل بعدی، به‌تدریج طناب‌ها را محکم‌تر می‌کردند تا ضمن حفظ آناتومی کلی بدن، فشار بیشتری روی دست و پا وارد آید و جسد فشرده‌تر شود.

محققان بر این باورند که این نتایج نشان می‌دهد مومیایی‌سازی ممکن است بیشتر از آنچه قبلاً فرض می‌کردیم، درسطح جهانی در گذشته گسترده باشد.

این یافته‌ها به کاوشگران در درک فرآیندهای باستانی کمک شایانی خواهد کرد.