چند سال پیش ماهیگیران در سواحل پرو شاهد تغییراتی در جریان آب های این منطقه شدند. اولین ماه سال میلادی بود و تازه جشن های آغاز سال نو را پشت سر گذاشته بودند که ناگهان متوجه جریان آب گرم جنوبی شدند، جریانی که دمای آب سرد این منطقه را تعدیل می کرد. آبهای این منطقه زیستگاه بسیاری از پرندگان و ماهی ها بود.

این آبهای سرد، سرشار از مواد غذایی برای موجودات آبزی بود و محیط مناسبی برای آنان فراهم می کرد. به همین خاطر، کار ماهیگیران این منطقه هم پر رونق بود، ولی وجود آب گرم به صورت غیر طبیعی، داشت اوضاع را به هم می ریخت و کار و کسب آنها را کساد می کرد.

آبهای گرم، یکی دو سال در منطقه باقی ماند و باران های فراوان استوایی را باعث شدند، باران هایی که به گفته بعضی ها ، کویر ها را به باغ تبدیل کردند. حال دیگر این پدیده هر چند سال یک بار تکرار می شود و چون این پدیده ، یعنی گرم شدن آبهای اقیانوس آرام جنوبی، اغلب همزمان با میلاد مسیح (ع) و در ابتدای سال میلادی اتفاق می افتد، ماهیگیران منطقه آن را “ال نینو ” نامیدند.

پدیده ال نینو چیست؟

هواشناسان و اقیانوس شناسان جهان در سال های اخیر مطالعات گسترده ای در ارتباط با ناموزونی دما در سطح دریا و نوسانات فشار جو در سال هایی که ال نینو رخ می دهد انجام گرفته است مجموعه این تغییرات را بنام نوسانات جنوبی می نامند که با کلمه اختصاری ElNino Southern (ENSO Oscillation) یعنی ترکیبی از دو کلمه ال نینو و نوسانات جنوبی است بکار می رود.

ال نینو یا ال‌نینیو (به اسپانیایی: El Niño) یکی از چرخه‌های مشهور آب و هوایی جهان است که هر ۲ تا ۷ سال یک‌بار باعث ایجاد ناهنجاری‌های بزرگی در آب و هوای سراسر سیّارهٔ زمین می‌شود از جمله این ناهنجاری‌ها می‌توان به سیلاب‌های ناگهانی، خشک‌سالی، قحطی و اپیدمی اشاره کرد.

ال‌نینیو به‌طور ساده عبارت است از یک رخداد اقلیمی کلان که در اثر رها شدن انرژی انباشته در بزرگترین حوزه اقیانوسی جهان یعنی جنوب اقیانوس آرام رخ می‌دهد. نشانه اولیه آن هم تغییر جهت جریان آب‌های سرد و گرم و همچنین بادهای این منطقه است. نوسان جنوبی یکی از مهمترین و شاخص ترین رویداد هایی است که منجر به ظهور نا بهنجاری های بزرگ آب و هوایی در بسیاری از نقاط جهان می شود.

دلایل به وجود آمدن ال نینو

برای نخستین بار واکر (۱۹۳۲) و بلیس (۱۹۳۷) بر وجود نوسانی در فشار سطح و در مقیاس جهانی اشاره کردند و آن را نوسان جنوبی SO نامیدند. بدین سان SO یک الگوی ارتباط از راه دور جهانی در اتمسفر است و به دلیل تمیز آن از سایر الگوهای ارتباط از راه دور ( بویژه نوسانات اطلس شمالی و آرام شمالی ) جنوبی نامیده شده است.

مراکز عمل SO توسط یک گردش مداری شرق به غرب در امتداد صفحه استوا همراه با صعود هوا در غرب اقیانوس آرام و نزول هوا در شرق اقیانوس آرام به یکدیگر مربوط می شود و به این ترتیب گردش شکل می گیرد که توسط بژرگنس (۱۹۶۹) گردش واکر نامیده شد. ال نینو مولفه اقیانوسی ENSO است و با دگرگونی های بزرگ در دماهای سطح دریا در منطقه آرام حاره ای پدیدار می شود.

در طول پدیده ال نینو باد ها در استوا بر روی اقیانوس از غرب به شرق می وزند. این بادها در سطح آب اقیانوس جابجا شده و آبهای گرم سطح اقیانوس را که بوسیله خورشید در مناطق گرمسیری حرارت دیده اند، به سواحل غربی شمال و جنوب قاره آمریکا می آورد. به دنبال آبهای گرم، بارندگی نیز به سمت مشرق متمایل می شود، به همراه سیل در پرو و خشکسالی در اندونزی و استرالیا.

نشانه کلیدی ال نینو، افزایش دمای غیر عادی در امتداد و هر دو طرف خط استوا در اقیانوس آرام مرکزی و شرقی است. این جریان هر چند سال یکبار با یک گرمایش عظیم و غیر معمول همراه می شود. بطوری که در این حال دماهای سطح دریا حداقل برای چند ماه پیاپی در ۳ تا ۵ محل ساحلی بالای حد نرمال می رود  و در پی آن دمای سطح دریا برای یک سال و یا حتی بیشتر بصورت غیر عادی باقی می ماند و برای برگشت به شرایط عادی منطقه، حداقل تا ژانویه یا مارس آینده زمان لازم است.

ال نینو اصولاً تغییراتی در موقعیت تندبادها بوجود آورده و موجب پدید آمدن رفتارهای آب و هوایی غیر معمول در کره زمین می گردد . تغییرات در تند بادها که توسط ENSO صورت می گیرد بر آب و هوا نه تنها در شمال و جنوب قاره آمریکا بلکه در نقاط دوردستی همچون آفریقا و نواحی جنوبگان تاثیر می گذارد.

در حالت عادی آب و هوای نواحی گرمسیری منطقه غرب دارای دمای بیشتر از ۱۰ درجه سانتیگراد نسبت به سواحل شرق پرو و اکوادور می باشد . فشار هوا در بالای آب های گرم کاملاً پایین است . هوای مرطوب برخاسته از منطقه باعث تشکیل ابر های سنگین و بارانهای شدیدی مشابه بارانهای جنوب شرق آسیا، گینه نو و شمال استرالیا می شود که نهایتاًمنجر به افزایش بارندگی در مناطق جنوبی آمریکا و پرو و خشکسالی در قسمت غربی اقیانوس آرام که استرالیا و کشور های مجاور را نیز تحت تاثیر قرار می دهد، می گردد.

در طی یک رویداد ال نینو نابهنجاری های دمای سطح دریا ، سطحی به وسعت ۵ میلیون کیلومتر مربع را در طی مراحل انتقال تا تکامل پوشش می دهد.

تاثیر ال نینو بر محیط و زندگی بشر چیست؟

همراه با رویداد ال نینو تولیدات بیولوژیکی به دلیل کاهش فرا جهندگی آب سرد در سرتاسر سواحل پرو و اکوادور کاهش می یابد که این سبب مرگ و میر ماهیان و به خصوص ماهی کولی که غذای عمدة پرندگان دریایی است می شود. به دنبال مرگ و میر ماهیان، میلیونها پرنده دریایی به علت عدم وجود غذای عمدة خود یعنی ماهی کولی در ساحل نابود می شوند که این لطمه اقتصادی جبران نا پذیری را در صنایع ماهیگیری و کود مرغ ( دریایی ) گیری برای کشور های پرو و اکوادور به بار می بارد.

از آسیب های محلی دیگر، بارندگی های سیل آسا در بخش هایی که به طور معمول لم یزرع سواحل پرو و اکوادور است که سبب ته نشست های گلی و تخریب شالوده این مناطق می شود و در مجموع به دلیل شرایط نا به هنجار به وجود آمده، پدیده ال نینو در منطقه به عنوان فاجعه طبیعت شناخته شده است.

همچنین این پدیده رابطه ای قوی با خشکسالی در هند، شرق استرالیا، مالزی، اندونزی و کلاً آسیای جنوب شرقی دارد. مثلاً ال نینوی ۱۹۸۳–۱۹۸۲ که شدید ترین رویداد اقلیمی دریایی از این نوع بوده است موجب انقال زنجیره باران های حاره ای به طرف شرق و مرکز اقیانوس آرام گردید.

آثار ال‌نینو در ایران

بررسی‌های آماری نشان می‌دهند که وقوع پدیده ال‌نینو می‌تواند باعث افزایش بارش‌های موسمی و بارش‌ها در فصول سرد در ایران شود. برعکس، در سال‌های لانینا، با کمبود بارش و حتی خشکسالی مواجه هستیم. برای مثال، انتظار می‌رود که امسال (۲۰۲۳) پس از یک دوره سه‌ساله لانینا، شاهد وقوع ال‌نینو باشیم و بارش‌ها در پاییز و زمستان افزایش یابند. اما دوباره باید در نظر داشت که چنین ارتباطی لزوماً نمی‌تواند میان وقوع ال‌نینو و بارش‌های ایران برقرار باشد.

از طرف دیگر، همان‌طور که اشاره شد، ال‌نینو باعث افزایش شدت بارش‌ها ی خشکسالی‌ها در مناطق مختلف زمین می‌شود. یکی از مسائلی که باید در نظر داشت، این است که زیرساخت‌های آبی در کشورها می‌توانند در برابر رویدادهای بارشی شدیدتر از حد معمول عملکرد مناسبی از خود نشان ندهند.

احتمال خوبی وجود دارد که درصورتی‌که بارش‌ها در یک سال به‌اندازه‌ای باشد که بتوان با مدیریت آب آن‌ها کمبود آب ناشی از خشکسالی چندین‌ساله را جبران کرد، ناکارآمدی زیرساخت‌ها باعث ناتوانی در مدیریت بارش‌ها و هدر‌رفتن آب‌ها شود.

در دوره‌های خشکسالی استفاده از آب‌های زیرزمینی افزایش و سطح سفره‌های آب کاهش می‌یابد. همان‌طور که در بالا اشاره شد، اگر سطح سفره‌های در زمان مناسب احیا نشود– که معمولاً در خشکسالی‌ها این مشکل وجود دارد – زمین فرونشست می‌کند. با فرونشست زمین، حفره‌های درون خاک کمتر می‌شوند و توانایی زمین برای جذب آب به‌میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. همچنین خشکسالی‌ها باعث کاهش سطح پوشش گیاهی می‌شوند.

هر دوی این عوامل، فرونشست و کاهش پوشش گیاهی، باعث می‌شوند عملکرد زمین در جذب آب و احیای سفره‌های آب زیرزمینی مختل شود. در این شرایط، بارش‌های بیش‌ازحد معمول می‌توانند به‌راحتی باعث ایجاد سیلاب شوند و زیرساخت‌ها را با مشکل مواجه کنند. در چنین مواردی، رها‌کردن آب بارش، به‌جای ذخیره آن، تنها گزینه منطقی خواهد بود.

همچنین سیلابی که پس از یک دوره خشکسالی ایجاد می‌شود، می‌تواند کیفیت بسیار نامطلوبی داشته باشد و در فرایندهای تصفیه آب اخلال ایجاد کند. روی‌هم‌رفته می‌توان انتظار داشت که با پایان دوره لانینا در اقیانوس آرام و بازگشت شرایط معمول یا ال‌نینو شاهد افزایش بارندگی‌ها در ایران باشیم؛ اما این افزایش بارندگی‌ها با چالش‌ها و مشکلات مخصوص خود خواهند آمد و نمی‌توان انتظار معجزه داشت.