یه قل دوقل از بازی‌های سنتی و بومی ایران است که یک بازی دخترانه محسوب می‌شود اما پسرها هم بازی می‌کنند. کودکان از حدود شش، هفت سالگی به بالا که پنجه‌های دستشان توانایی انجام حرکات بازی را داشته باشد، به آن می‌پردازند. هماهنگی عصب و عضله و کنترل اعصاب از فاکتورهای مؤثر در این بازی هستند.

بازی یه قل دوقل

بازی یک قل دو قل یا همان یک گل دو گل که با هر دو نام شناخته شده است، از آن دسته بازی های محلی معروف و جذابی است که بیشتر خانواده ها با آن آشنا هستند و برایشان بسیار با اهمیت است. مهمتر از همه این بازی در شهرهای مختلف به شکل متفاوتی اجرا می شود البته چنانچه خلاق باشید می توانید خودتان مراحل جدیدی نیز به آن بیفزایید و بازی را از آنچه که هست دشوارتر کنید. حتی دیده شده است که در بعضی از استان ها تا مرحله ۲۰ این بازی را پیش میبرند.

تاریخچه بازی یه قل دو قل

پیشینه بازی یه قل دو قل به صدها سال قبل بازمی‌گردد. در گذشته برای سرگرمی و وقت‌گذرانی به سراغ یه قل دو قل می‌رفتند و با اجرای این بازی از فواید بی‌نظیر آن بهره‌مند می‌شدند. شاید باورتان نشود اما این بازی هنوز هم طرفداران خودش را دارد. یکی از بازی های خوب برای افزایش تمرکز کودکان است. یکی از دلایلی که کودکان از بازی یه قل دو قل استقبال می‌کردند، سهولت در اجرای آن بود. در واقع آن‌ها با چند عدد سنگ می‌توانستند این بازی را انجام دهند و چیزی که در کوچه و محله به فراوانی یافت می‌شد، سنگ بود.

بازی قدیمی یه قل دو قل در ابتدا در استان‌های آذربایجان، اردبیل و خراسان با روش‌های متفاوتی انجام می‌شد. البته همیشه آن را به عنوان بازی یه قل دو قل نمی‌شناختند، بلکه گاه به آن بازی رگ رگ، بش بش و یا سنگ چران می‌گفتند. بازی یه قل دو قل در هر اقلیمی با شیوه‌ای متفاوت اجرا می‌شد. شما ممکن بود مراحل بسیار جذاب و متفاوت از آن را ببینید. بسیاری از افراد از گذشته تا به امروز با تکیه بر خلاقیت خود، مراحل مختلفی را به آن اضافه می‌کردند.

بازی بومی محلی یه قل دو قل، شادابی و جنب‌وجوش را به دورهمی‌های دوستانه هدیه می‌داد و روحیه مشارکت و رقابت سالم را در بین افراد بالا می‌برد. شما می‌توانستید جمع‌های کوچک خانوادگی خود را با بازی یه قل دو قل، شاد و صمیمی کنید. در سال‌های اخیر فدراسیونی به نام فدراسیون ورزش‌های بومی و محلی راه‌اندازی شده تا روش‌های ترویج بازی‌هایی مانند یه قل دو قل را بررسی کند و این بازی‌های جذاب و بی‌بدیل را احیا نماید.

وسایل مورد نیاز بازی یه قل دو قل

تعداد ۵ عدد سنگ گرد و کوچک به اندازه فندق یا بادام است. ۵سنگ بر اساس رده سنی بازیکنان انتخاب می‌شود به طوری که سنگ‌ها بتواند در مشت بازیکنان جای گیرد. این بازی می تواند هم به‌ صورت انفرادی و هم به‌ صورت تیمی انجام شود. توصیه می گردد تیم ها سه نفره باشند. تعداد بازیکنان محدودیت ندارد اما معمولاً بین دو یا چند نفر به نوبت بازی می کنند و زماني كه يكي از بازيكنان به اصطلاح سوخت ، نوبت به نفر بعدی می رسد.

مراحل بازی یک قل دو قل به ترتیب

در قدم اول باید آغازکننده بازی مشخص شود و این منوط به جفت یا تک آوردن است. در واقع یکی از بازیکن‌ها سنگ‌ها را در دست می‌گیرد و بازیکن مقابل باید حدس بزند که تعداد سنگ‌ها زوج است یا فرد. اگر درست حدس بزند، شروع‌کننده بازی اوست.

یک قل: بازیکنی که باید شروع کند، ۵ سنگ را در مشت خود می‌گیرد و آن‌ها را از ارتفاعی کوتاه روی زمین می‌ریزد تا پخش شوند. سپس یکی از این سنگ‌ها را برمی‌دارد و به سمت بالا پرتاب می‌کند. در فاصله زمانی پرتاب سنگ تا پایین آمدن آن، به‌سرعت یکی از سنگ‌های روی زمین افتاده را برمی‌دارد و سنگ پرتاب شده را می‌گیرد. حال آن سنگ را در گوشه‌ای گذاشته و این کار را با سایر سنگ‌ها نیز انجام می‌دهد.

دو قل: در این مرحله بازیکن سنگ‌ها را روی زمین می‌ریزد (ترجیحاً باید سنگ‌ها دوتادوتا کنار یکدیگر باشند.) حال یک سنگ را برداشته و با پرتاب کردن آن به بالا، در فاصله سقوط سنگ، دو تا از سنگ‌های روی زمین را جمع می‌کند.

دقیقاً مشابه مراحل قبلی، سنگ‌ها در دو مرحله جمع می‌شوند. در یک پرتاب یک سنگ و در پرتاب دوم، سه سنگ هم‌زمان از روی زمین برداشته خواهند شد.

در این مرحله بازیکن همه سنگ‌ها را در مشت خود می‌گیرد و یکی را جدا می‌کند. آن را به بالا پرتاب کرده و در فاصله‌ای که سنگ پایین می‌آید، سنگ‌های موجود در مشت را روی زمین می‌گذارد و سنگ را می‌گیرد. سپس مجدداً سنگ را پرتاب کرده و با جمع کردن چهار سنگی که روی زمین است، سنگ را می‌گیرد.

سه قل: در این مرحله نیز طبق روال مراحل قبلی انجام می شود با این تفاوت که چهار سنگی که روی زمین قرار دارد را باید در دو حرکت از روی زمین بردارد یعنی در یک حرکت یک سنگ را بردارد و در حرکت دوم اقدام به برداشتن سه سنگ دیگر بکند.

قرتک: بازیکن چهار سنگ را در مشت خود دارد و یکی از سنگ‌ها را به سمت بالا پرتاب می‌کند. در این فاصله انگشت سبابه خود را بر روی زمین می‌کشد و سنگ را می‌گیرد.

در این مرحله بازیکن سنگ‌ها را روی زمین می‌ریزد و یکی را به انتخاب خود برمی‌دارد. آن را به بالا پرتاب می‌کند. در فاصله بازگشت آن، یکی از سنگ‌های روی زمین را برمی‌دارد و سنگ را می‌گیرد. حال دوباره سنگ را بالا می‌اندازد و سنگی که از روی زمین برمی‌دارد، یا یکی از سنگ‌ها جابه‌جا می‌کند. این مرحله با تعویض مجموعه سنگ‌ها به پایان می‌رسد.

بشکن: بازیکن سنگ‌ها را روی زمین می‌ریزد. یکی را برمی‌دارد و با پرتاب آن، سنگی را از روی زمین برمی‌دارد. نه اشتباه نکنید؛ این مرحله با مرحله اول متفاوت است. در این مرحله، بازیکن باید طوری سنگ را بگیرد که با سنگی که در مشت دارد برخورد کند و صدا بدهد. به همین ترتیب سنگ‌های دیگر را نیز از روی زمین جمع خواهد کرد.

نشکن: برعکس مرحله قبلی؛ در این فرایند بازیکن باید طوری سنگ پرتاب شده را بگیرد که با سنگ موجود در مشت او برخورد نداشته باشد و کوچک‌ترین صدایی ندهد. تک‌تک سنگ‌ها به این منوال از روی زمین جمع خواهد شد.

سنگ‌ها روی زمین ریخته شده و بازیکن با دست چپ خود دیواری در برابر آن‌ها می‌سازد. با دست راست، یکی از سنگ‌ها را برمی‌دارد و به بالا پرتاب می‌کند. در فاصله سقوط آن باید یکی از سنگ‌ها را از روی زمین بردارد و آن طرف دیوار بگذارد.

بازیکن مجموعه سنگ‌ها را به یکباره به طرف بالا می‌اندازد. در این فاصله دست‌ها را به هم می‌چسباند و با دو کف دست خود، سنگ‌ها را می‌گیرد. حال دوباره آن‌ها را با دو دست به سمت بالا پرتاب می‌کند و در حالی که دست‌ها را وارونه کرده و دو انگشت سبابه را به هم چسبانده، مجموعه سنگ‌ها را می‌گیرد. یادتان باشد که نباید هیچ یک از سنگ‌ها روی زمین بیفتد.

پل: بازیکن با یکی از دست‌های خود پلی ایجاد می‌کند. (انگشت شست و سبابه را روی زمین می‌گذارد.) حال با دست دیگر سنگ‌ها را روی زمین می‌ریزد و یکی از آن‌ها را به بالا پرتاب می‌کند. بازیکن باید با زدن حداکثر سه ضربه به هر یک از سنگ‌ها، آن‌ها را از زیر پل عبور دهد.

تنبیه: دو بازیکن روبه‌روی یکدیگر می‌نشینند. کسی که بازنده بازی شده، کف دست خود را روی زمین می‌گذارد. برنده بازی سنگ‌ها را با اسامی تنبیه‌ها، پشت دست او می‌چسباند. (اسامی مانند برداشتن عسل از کندو و یا نوازش)

بازنده با یک حرکت سنگ‌ها را به سمت بالا می‌اندازد و با کف دست آن‌ها را می‌گیرد. اگر موفق شود همه سنگ‌ها را جمع کند، از تنبیه معاف می‌شود؛ اما به تعداد سنگی که بر روی زمین افتاده برای او جریمه در نظر گرفته می‌شود.

عروس: بازیکن، سنگ‌ها را به هوا پرتاب می‌کند و بلافاصله با پشت دست آن‌ها را می‌گیرد. هر تعداد از سنگ‌ها را که توانست با پشت دست بگیرد بی حرکت نگه می‌دارد تا طرف مقابل او یکی را به عنوان عروس انتخاب کند. سپس بازیکن بقیه سنگ‌ها را به غیر از عروس با مهارت از پشت دست به زمین می‌اندازد و با انگشت شست و نشانه دانه دانه سنگ‌ها را از روی زمین برمیدارد و در کف دست دیگر قرار می‌دهد طوری که سنگ عروس از پشت دست نیفتد بعد سنگ عروس را به هوا پرتاب می‌کند و با کف دست آن را می‌گیرد.

در صورتیکه بازیکن فقط یک سنگ را با پشت دست گرفت، همان سنگ عروس است و طرف مقابل دیگر حق انتخاب ندارد. اگر بازیکن نتواند سنگی را با پشت دست بگیرد و یا موقع انداختن سنگ‌ها از پشت دست سنگ عروس به زمین بیفتد، به اصطلاح سوخته و بازی را به نفر بعدی واگذار می‌کند.

دروازه اول ( آبشار ): بازیکن، معمولاً دست چپ خود را به صورت دروازه بر روی زمین می گذارد. به این شکل که انگشت نشانه را به روی انگشت وسط قرار می‌دهد و با انگشت شست پل یا دروازه ای درست می‌کند و بر روی زمین قرار می‌دهد و با دست دیگر سنگ‌ها را از پشت دروازه بر روی زمین می‌ریزد. طرف مقابل یکی از سنگ‌ها را به عنوان عروس انتخاب می‌کند و سعی می‌کند سنگی را انتخاب کند که سر راه دیگر سنگ‌ها قرار دارد و به دروازه نزدیکتر است.

در واقع کار را برای حریف خود مشکل می سازد. بازیکن بعد از انتخاب عروس، یکی از سنگ‌ها را برداشته و به هوا پرتاب می‌کند و یکی ازسنگ‌ها را به غیر از عروس با یک ضرب از دروازه عبور می‌دهد و سنگ معلق در هوا را می‌گیرد. این عمل را در مورد بقیه سنگ‌ها هم انجام می‌دهد و در آخر سنگ عروس را از دروازه عبور می‌دهد. در این مرحله نباید دست بازیکن موقع عبور دادن سنگ از دروازه با دیگر سنگ‌ها تماس پیدا کند و آن‌ها را تکان دهد.

 دروازه دوم ( آبشار): بازیکن، مطابق دروازه اول؛ دست خود را بر روی زمین می‌گذارد و بعد از انتخاب عروس، یکی از سنگ‌ها را برمیدارد به هوا پرتاب می‌کند و دو سنگ مورد نظر خود را به غیر از عروس با یک ضرب به هم نزدیک می‌کند و سنگ معلق در هوا را می‌گیرد و مجدداً سنگ را به هوا پرتاب می‌کند و با یک ضرب دو سنگی را که به هم نزدیک کرده است، از دروازه عبور می‌دهد و سنگ معلق در هوا را می‌گیرد و مجدداً سنگ را به هوا پرتاب می‌کند و یک سنگ را با یک ضرب از دروازه عبور می‌دهد و سنگ معلق در هوا را می‌گیرد و در آخر سنگ را به هوا پرتاب می‌کند و سنگ عروس را با یک ضرب از دروازه عبور می‌دهد و سنگ معلق در هوا را می‌گیرد.

دروازه سوم ( آبشار ): بازیکن، مطابق دو مرحله قبل دست خود را به صورت دروازه روی زمین قرار می‌دهد . بعد از ریختن سنگ‌ها و انتخاب عروس توسط طرف مقابل، یکی از سنگ‌ها را برمیدارد و به هوا پرتاب می‌کند و سه سنگ مورد نظر را به هم نزدیک می‌کند و سنگ معلق در هوا را می‌گیرد، دوباره سنگ را به بالا پرتاب می‌کند و سه سنگ را از دروازه عبور می‌دهد و سنگ معلق در هوا را می‌گیرد و در آخر سنگ را به بالا پرتاب می‌کند و سنگ عروس را با یک ضرب از دروازه عبور می‌دهد و سنگ معلق در هوا را می‌گیرد.

در دروازه سوم، باید بعد از آنکه همه سنگ‌ها از دروازه عبور داده شد؛ سنگ درون مشت را از روی زمین بردارد و سنگ‌های معلق در هوا را بگیرد.(مثل چهار قل)

قوانین بازی یک قل دو قل

• در هر مرحله بازی، بازیكني که مرتكب خطا شود به اصطلاح می سوزد و بازی را به نفر بعدی وا می‌گذارد و وقتی دوباره نوبتش رسید از همان مرحله‌ای که سوخته است، بازی را ادامه می‌دهد.

• بازیکن هنگام برداشتن سنگ از روی زمین نباید دستش با دیگر سنگ‌ها تماس پیدا کند.

• سنگی را که بازیکن به هوا پرتاب می‌کند نباید به زمین بیافتد.

•  سنگ یا سنگ‌هایی را که قرار است بازیکن از روی زمین جمع کند نباید جا بماند.

•  در هر مرحله از بازی، باید سنگ‌ها طوری روی زمین با مهارت خاص ریخته شود که جمع کردن آن برابر دستور همان مرحله آسان تر باشد، مثلاً در مرحله دوقل باید سعی شود، سنگ‌ها دو به دو بهم نزدیک باشند.

• اندازه این سنگ‌ها باید به گونه‌ای باشد که در مشت جای گیرد. بهتر است که سنگ‌های مورد استفاده در بازی یه قل دو قل هم اندازه باشند.

• کسی باید شروع کننده بازی یه قل دو قل باشد که بتواند زوج یا فرد بودن سنگ‌های موجود در دست بازیکن رقیب را حدس بزند.

• اگر سنگی که به بالا پرتاب شده روی زمین بیفتد، بازیکن باخته است.

• وقتی بازیکن سنگ را به بالا پرتاب می‌کند، باید با همان دست سنگ یا سنگ‌ها را از روی زمین بردارد.

• در مرحله پل، حریف سنگ‌هایی که ابتدا و انتها از زیر پل رد خواهند شد و سنگی که به عنوان پرتاب شونده مورد استفاده قرار می‌گیرد را مشخص می‌کند.

• در انتهای بازی یک شانس به بازیکنی که باخته، داده می‌شود و در صورتی که برنده شود، از پرداخت جریمه معاف است.