مطالعات پیشین نشان میداد که این سنگ بزرگ از ویلز به دست آمده است، اما این پژوهش جدید نشان میدهد که این سنگ شش تُنی از اسکاتلند منشا میگیرد. این موضوع، بینشی تازه درباره روشهای حمل و نقل و ساختار اجتماعی جوامع نئولیتیک ارائه میکند.
راز سنگ محراب
این پژوهش نشان میدهد که سطح بالای هماهنگی لازم برای انتقال چنین سنگ بزرگی از اسکاتلند به جنوب انگلستان حدود ۵۰۰۰ سال پیش، به روشهای حمل و نقل پیشرفته و جامعهای بسیار سازمانیافته در آن زمان اشاره دارد. این یافتهها، فرضیات پیشین درباره قابلیتهای فنی مردمان دوره نئولیتیک را به چالش میکشد.
متخصصان، مطالعه دقیقی بر روی سن و شیمی دانههای معدنی در قطعات سنگ محراب انجام دادند. این سنگ، بلوکی از جنس ماسهسنگ با ضخامت ۵۰ سانتیمتر و ابعاد پنج در یک متر است که یکی از بخشهای مرکزی دایره سنگی مشهور استونهنج در ویلتشایر محسوب میشود.
این پژوهش به سرپرستی دانشجوی دکترای آنتونی کلارک از گروه «مقیاسهای زمانی سامانههای معدنی» در دانشکده علوم زمین و سیارهشناسی دانشگاه کرتین انجام شد.
اثر شیمیایی منحصر به فرد
کلارک گفت: «تحلیل ما نشان داد که دانههای معدنی خاص در سنگ محراب عمدتاً بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ میلیون سال قدمت دارند، در حالی که سایر کانیها حدود ۴۵۰ میلیون سال عمر دارند.»
«این یافتهها اثر شیمیایی متمایزی را نشان میدهد که نشان میدهد این سنگ از صخرههای حوضه اورکادیان در اسکاتلند، حداقل ۷۵۰ کیلومتر دورتر از استونهنج، به دست آمده است.»
بازگشت به نقطه شروع
این یافتهها سوالات جذابی را درباره چگونگی حمل چنین سنگ بزرگی در مسافت طولانی در حدود سال ۲۶۰۰ پیش از میلاد، با توجه به محدودیتهای تکنولوژیکی دوره نئولیتیک، مطرح میکند.
کلارک که ارتباط شخصی با این کشف دارد، از سفر منحصر به فرد خود سخن گفت: «من در منطقه مونید پرسل، ویلز که برخی از سنگهای استونهنج از آنجا آمدهاند، بزرگ شدم. وقتی یک ساله بودم برای اولین بار از استونهنج بازدید کردم و اکنون در سن ۲۵ سالگی، از استرالیا بازگشتم تا به انجام این کشف علمی کمک کنم – میتوانید بگویید که من به دایره سنگی بازگشتهام.»
درک جوامع باستانی
کریس کرکلند، یکی از نویسندگان این تحقیق و از اعضای گروه مقیاسهای زمانی سامانههای معدنی دانشگاه کرتین، به پیامدهای گستردهتر این یافتهها برای درک جوامع باستانی و ارتباطات آنها اشاره کرد.
کرکلند گفت: «کشف ما درباره منشأ سنگ محراب نشاندهنده سطح قابل توجهی از هماهنگی اجتماعی در دوره نئولیتیک است و به تصویر جذابی از بریتانیا در دوره پیشاتاریخی کمک میکند.»
حمل و نقل چنین سنگ بزرگی از اسکاتلند به جنوب انگلستان از طریق خشکی چالشی بزرگ محسوب میشد و نشان میدهد که احتمالاً از یک مسیر دریایی در امتداد ساحل بریتانیا استفاده شده است.
کرکلند خاطرنشان کرد: «این امر نشاندهنده شبکههای تجاری دوربرد و سطح بالاتری از سازمان اجتماعی است که در دوره نئولیتیک بریتانیا وجود داشته است.»
منشأ سنگ محراب
پروفسور ریچارد بوینز از دانشگاه ابریستویث، یکی از نویسندگان دیگر این پژوهش، خاطرنشان کرد که این یافتهها باوری یکصد ساله درباره منشأ سنگ محراب را نقض میکند.
بوینز گفت: «ما موفق شدهایم، به نوعی، سن و اثر شیمیایی یکی از مشهورترین سنگهای این بنای باستانی را مشخص کنیم.»
«در حالی که اکنون میتوانیم بگوییم که این سنگ نمادین اسکاتلندی و نه ولزی است، اما جستجو برای پیدا کردن محل دقیق منشأ سنگ محراب در شمال شرقی اسکاتلند همچنان ادامه دارد.»
رابرت ایکسر، یکی دیگر از نویسندگان این تحقیق از موسسه باستانشناسی کالج دانشگاهی لندن، با تعجب از یافتهها، اما تأیید درستی آنها، اظهار کرد: «یافتهها واقعاً تکاندهنده بودند، اما اگر تکتونیک صفحات و فیزیک اتمی صحیح باشد، سنگ محراب اسکاتلندی است.»
«این تحقیق دو سؤال مهم را مطرح میکند: چرا و دقیقاً چگونه سنگ محراب از دورترین نقطه شمالی اسکاتلند، به فاصله بیش از ۷۰۰ کیلومتر، به استونهنج منتقل شد؟»
گروه مقیاسهای زمانی سامانههای معدنی
هارلین هین، معاون دانشگاه کرتین، این پژوهش را نمونه دیگری از کارهای برجسته انجامشده توسط گروه مقیاسهای زمانی سامانههای معدنی دانشگاه کرتین با همکاری مرکز جان دلاتر دانست که از تجهیزات پیشرفته در مرکز تاریخنگاری زمین برای حمایت از تحقیقات مهم معدنی استفاده میکند.
هین افزود که طیفسنجهای جرمی تخصصی این مرکز برای تجزیه و تحلیل ترکیب مواد مختلف، از جمله کانیهای تشکیلدهنده سنگها و آثار باستانی، حیاتی هستند.
«برای حفظ امکانات پیشرفتهای مانند این، که برای جذب بهترین ذهنهای جهان ضروری هستند، سرمایهگذاری مداوم لازم است.»
کلارک توضیح داد که به خاطر فرصت همکاری با پژوهشگران برجسته مانند کرکلند و دسترسی به پیشرفتهترین تجهیزات جهان، دانشگاه کرتین را برای دوره دکترای خود انتخاب کرده است.
او گفت: «دانشگاه کرتین به ما آزادی و استقلال داده است تا کارهای جذابی مانند استونهنج را بررسی کنیم و دسترسی به پیشرفتهترین تجهیزات و پرسنل متخصص به من امکان میدهد تا تمام کارم را در آنجا انجام دهم.»
کلارک همچنین از استرالیای غربی به عنوان آزمایشگاه طبیعی برجسته یاد کرد، زیرا برخی از قدیمیترین کانیهای زمین در آنجا یافت میشوند. او گفت: «من بسیار خوشحالم که فرصت انجام این پژوهش را در این مکان برجسته داشتم.»
این مطالعه در مجله Nature منتشر شده است.