پلتفرم‌های رزرو آنلاین اقامتگاه در سال‌های اخیر تجربه رزرو و اجاره اقامتگاه را برای کاربران ایرانی ساده‌تر و شفاف‌تر کرده‌اند. با این حال، علی‌رغم نفوذ قابل توجه گوشی‌های هوشمند و اینترنت در بین کاربران ایرانی، بخش قابل توجهی از مردم همچنان روش‌های آفلاین را برای اجاره اقامتگاه ترجیح می‌دهند. این ترجیح می‌تواند به دلایل مختلفی مانند عدم اعتماد به سیستم‌های آنلاین، نا آشنایی با فناوری یا تصور دریافت قیمت‌های بهتر از طریق روش‌های سنتی باشد.

طبق گزارش عملکرد سال ۱۴۰۲ جاباما، سهم بازار آنلاین اجاره اقامتگاه در ایران تنها ۱۷ درصد است و بخش عمده‌ای از این بازار همچنان در اختیار بازارهای آفلاین و دلال‌ها قرار دارد. با این وجود، استفاده از روش‌های آفلاین و دخالت دلالان در بازار اجاره اقامتگاه‌ها چالش‌های اقتصادی و اجتماعی زیادی را به همراه دارد، از جمله افزایش قیمت‌ها، عدم شفافیت و اعتماد و کاهش کیفیت خدمات.

اما چه تفاوتی بین اجاره آنلاین اقامتگاه و اجاره به روش سنتی یا همان آفلاین وجود دارد؟ در این مطلب به بررسی دقیق این تفاوت‌ها و تاثیرات آنها بر اقتصاد و تجربه مسافرین پرداخته شده است.

اقتصاد محلی؛ توسعه یا تخریب؟

معمولا در روش‌های سنتی اجاره اقامتگاه، دلالان می‌توانند با کنترل بازار، دسترسی مستقیم اقامتگاه‌داران محلی به مسافران را محدود کنند. در چنین شرایطی، اقامتگاه‌داران محلی معمولاً باید با قیمت‌های کمتر و شرایط دشوارتر فعالیت کنند. به این ترتیب، بخش عمده‌ای از سود حاصل از اجاره اقامتگاه به جای اینکه به اقامتگاه‌داران محلی برسد، به دلالان تعلق می‌گیرد. 

در نتیجه این اتفاقات، درآمد حاصل از گردشگری نه تنها به اقتصاد محلی و توسعه اقامتگاه‌ها کمک نمی‌کند، بلکه می‌تواند موجب آسیب بیشتر شود. این موضوع نه تنها رضایت مسافران را کاهش می‌دهد، بلکه به تدریج منجر به کاهش تعداد گردشگران و از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی محلی خواهد شد. 

اما تجربه سال‌های اخیر و همچنین گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد که ورود سرویس‌های رزرو آنلاین به این حوزه تا چه اندازه می‌تواند به تحول اقتصاد و توسعه گردشگری در این مناطق کمک کند.

توجه ویژه پلتفرم جاباما به مناطق جنوبی کشور یک نمونه از این تجربه موفق است که طی سال‌های اخیر حتی با وجود نواقص جدید در شبکه ریلی و هوایی کشور، شاهد گسترش قابل توجه اقامتگاه‌های بومی با کیفیت و همچنین افزایش روزافزون حضور مسافران در این مناطق هستیم.

احتمال ایجاد بازار سیاه

با وجود اینکه طی چهار سال اخیر سهم بازارهای آنلاین از اجاره اقامتگاه در ایران از ۵ به ۱۷ درصد رسیده، اما این حوزه همچنان در مقایسه با دیگر صنایع، سهم نسبتا کمی از این بازار دارد. مدیرعامل جاباما نیز در گفت‌‌وگوی هفته پیش خود با اشاره به این موضوع عنوان کرده بود که ضعف بازیگران صنعت باعث شده کاربران همچنان از برتری قطعی سرویس‌های آنلاین در مقایسه با بازار آفلاین اطمینان پیدا نکنند. 

اما آنچه آمارها و نظرات کارشناسان این حوزه نشان می‌دهد که دلالان و واسطه‌ها معمولاً قیمت اقامتگاه‌ها را بدون شفافیت افزایش می‌دهند و با توجه به عدم وجود نظارت مستقیم، این افزایش قیمت‌ها می‌تواند خارج از عرف بازار باشد. این موضوع نه تنها باعث آسیب اقتصادی به مسافران می‌شود، بلکه باعث افزایش هزینه‌ها برای اقامتگاه‌داران نیز می‌شود، زیرا آن‌ها مجبورند برای جلب مشتری از طریق دلالان هزینه‌های بیشتری بپردازند.

چالش جلب اعتماد مسافران

یکی از مهم‌ترین پیامدهای منفی استفاده از روش‌های آفلاین و وجود دلالان، کاهش اعتماد عمومی به بازار اقامت است. نبود شفافیت در معاملات، احتمال بروز اختلاف و یا عدم ارائه خدمات مطابق با قرارداد اولیه می‌تواند باعث بی‌اعتمادی مسافران به اجاره اقامتگاه از طریق روش‌های سنتی شود. در مقابل، پلتفرم‌های آنلاین به دلیل شفافیت بیشتر، نظرات کاربران، و سیستم‌های پرداخت امن می‌توانند اعتماد بیشتری را جلب کنند.

در همین رابطه نیز جاباما در کمپین محیطی اخیر خود سعی کرده بود با اشاره به این موضوع و ایجاد آگاهی در مخاطبان، اعتماد کاربران را به اجاره آنلاین اقامتگاه افزایش دهد.

اطمینان نسبت به کیفیت خدمات

از آنجایی که در روش‌های سنتی اجاره اقامتگاه معمولاً توجه کمتری به کیفیت خدمات می‌شود، این نگرانی همواره وجود دارد که تا چه اندازه کیفیت اقامتگاه‌ها و خدماتی که در آن‌ها ارائه می‌شود، قابل اطمینان است؟ این مسئله از ابتدا یکی از نگرانی‌های مسافران بوده و در بسیاری از موارد، تجربه نامطلوبی را برای مسافران رقم زده است.

اما در طرف دیگر ماجرا، سرویس‌های رزرو آنلاین اقامتگاه مانند جاباما با ایجاد سازوکارهای مختلف از جمله نظرسنجی از کاربران و امتیازدهی به هر اقامتگاه، سعی کرده‌اند با ایجاد رقابت و انگیزه، میزبان‌ها را به افزایش مداوم کیفیت اقامتگاه‌ها و همچنین ارائه خدمات بهتر به مسافرین تشویق کنند.

دسترسی به اطلاعات شفاف

یکی از مزیت‌های پلتفرم‌های آنلاین مانند جاباما این است که اطلاعات اقامتگاه، از جمله تصاویر، امکانات و موقعیت جغرافیایی به صورت شفاف در دسترس کاربران قرار دارد. در مقابل، روش‌های آفلاین معمولاً اطلاعات محدودی ارائه می‌دهند و مسافران نمی‌توانند به طور کامل از شرایط اقامتگاه آگاه شوند. این امر می‌تواند باعث نارضایتی مسافران پس از ورود به اقامتگاه شود. از طرفی اجاره آفلاین اقامتگاه‌ها بدون بررسی‌های ایمنی و نظارتی صورت می‌گیرد.

در پلتفرم‌های آنلاین، اقامتگاه‌ها معمولاً از نظر استانداردهای ایمنی بررسی می‌شوند و کاربران نیز می‌توانند نظرات و تجربیات خود را به اشتراک بگذارند، اما در روش‌های آفلاین چنین شفافیتی وجود ندارد و مسافران ممکن است با مشکلات امنیتی مواجه شوند.

 سفرهای شهریور ۱۴۰۳ و فرصت‌های از دست رفته

یک مثال واضح از مشکلاتی که سیستم سنتی اجاره اقامتگاه برای میزبانان و مسافران ایجاد کرده، تعطیلات اخیر شهریور ماه است که حجم عظیمی از مسافران وارد شهرهای شمالی کشور شدند که این مسئله باعث ایجاد بحران در سطح این استان‌ها و حتی اعتراض شهروندان آنها شد.

نکته مهم در این اتفاقات اینکه جاباما اعلام کرده در این بازه زمانی تقریبا تمام اقامتگاه‌های شمالی توسط مسافران رزرو شده و حتی با وجود اینکه استان‌های شمالی کشور دارای بیشترین تعداد اقامتگاه در کل کشور هستند، اما باز هم شاهد چادر زدن بخش زیادی از مسافرین در پارک‌ها، خیابان‌ها، و حتی کوچه‌ها بودیم.

این اتفاق به خوبی نشان دهنده ضعف صنعت هتلداری، اقتصاد ناکارآمد و مهم‌تر از همه قیمت گذاری ناعادلانه از سوی دلالان و سیستم سنتی اجاره اقامتگاه است.