1
در زیر خاک خشک شمال عمان، سنج‌هایی مسی برای هزاران سال در سکوت آرمیده بودند. لبه‌های فلزی آن‌ها که زمانی با دستان بی‌شمار صیقل یافته بودند، تا زمانی که باستان‌شناسان آن‌ها را به نور خورشید آوردند، پنهان مانده بودند.
زبان مشترک بشریت
موسیقی از دیرباز زبان مشترک بشر بوده است. حتی پیش از ظهور سازهای مدرن، جوامع راه‌های خلاقانه‌ای برای جشن گرفتن، سوگواری و ثبت مناسبت‌های مهم از طریق صدا پیدا کرده بودند.
نقش موسیقی در شکل‌گیری فرهنگ‌ها در دوران مفرغ
پس از مطالعه الگوهای تاریخی و آثار باستانی، پژوهشگران به این پرسش علاقه‌مند شدند که نغمه‌ها چگونه بر فرهنگ‌های دوران مفرغ در خلیج عربی اثر گذاشته‌اند.
رهبری پژوهش توسط دانشگاه سلطان قابوس
پروفسور خالد داگلاس از دانشگاه سلطان قابوس در عمان، تیمی از پژوهشگران را رهبری کرد که یک جفت سنج مسی خاص را در شمال عمان کشف کردند. این سنج‌ها به‌دقت یکی روی دیگری قرار گرفته بودند و در زیر لایه‌هایی از گچ و سنگ، در مکانی که به‌نظر می‌رسد یک بنای آیینی باشد، دفن شده بودند.
«این سنج‌های آلیاژ مسی نخستین نمونه‌هایی هستند که در بستر باستان‌شناختی مناسبی در عمان کشف شده‌اند و مربوط به بافتی بسیار کهن هستند که برخی فرضیه‌ها درباره منشأ و تکامل آن‌ها را به چالش می‌کشند.» — پروفسور داگلاس
ریشه‌های موسیقی در فرهنگ «ام‌النار»
فرهنگ «ام‌النار» در عمان در حدود هزاره سوم پیش از میلاد شکوفا شد. شبکه‌های تجاری این منطقه را به سرزمین‌های دور، به‌ویژه تمدن دره سند (واقع در پاکستان و شمال‌غرب هند کنونی) پیوند می‌داد.
مس و تبادل فرهنگی
وجود منابع مس در عمان، بازرگانانی را جذب می‌کرد که کالاها را از میان دریا و صحرا حمل می‌کردند. باستان‌شناسان بر این باورند که این تعاملات، فراتر از تبادل کالا، نقره یا ادویه، موجب تبادل فرهنگی شد.
موسیقی در مسیرهای بازرگانی باستان
نقش موسیقی در سفرهای تجاری
دانشمندان اغلب دلایل اقتصادی را برای مسیرهای تجاری بررسی می‌کنند؛ مانند تبادل سفال یا مهره‌ها. اما نگاهی عمیق‌تر نشان می‌دهد عناصر ناملموسی مانند موسیقی نیز با بازرگانان سفر می‌کردند و پیوندهایی شخصی، فراتر از روابط اقتصادی، شکل می‌دادند.
«دوره آغازین عصر مفرغ (دوره ام‌النار) پیش‌تر شواهدی غنی از تماس بین‌منطقه‌ای ارائه داده است. با این حال، ماهیت دقیق این تماس‌ها هنوز مورد بررسی و بحث است.» — پروفسور ناصر الجهوری، دانشگاه سلطان قابوس
ارتباط شبه‌جزیره عربستان با دیگر تمدن‌های دوران مفرغ به گسترش آداب، باورها و جلوه‌های خلاقانه انجامید.
بقای سنج‌ها پس از هزاران سال
سازهای کوبه‌ای به‌ندرت در منابع باستان‌شناسی یافت می‌شوند، زیرا فلز دچار خوردگی و چوب دچار پوسیدگی می‌شود. به همین دلیل، کشف یک جفت سنج سالم که به‌دقت به عصر مفرغ تعلق دارد، بسیار هیجان‌انگیز است.
سنج‌ها در بستر آیینی
در بسیاری از محوطه‌های باستانی، تنها چند قطعه فلز پراکنده باقی می‌ماند. اما در این مورد، سنج‌ها در بستری قرار داشتند که به مراسم یا گردهمایی‌های فرهنگی اشاره دارد.
سنج‌های مسی در محل کشف، پس از برداشتن بخشی از لایه پُرکننده، یکی روی دیگری و کاملاً منظم قرار دارند. (اعتبار عکس: ی. الرحبی)
پژوهشگران گمان دارند این سازها در آیین‌هایی نواخته می‌شدند که مردمانی با پیش‌زمینه‌های گوناگون را گرد هم می‌آورد.
اهمیت اجتماعی موسیقی در جوامع باستانی
فراتر از هنر
برای جوامع باستانی، موسیقی فقط یک هنر نبود. احتمالاً این هنر به رقص‌های گروهی و همبستگی میان مردم با ریشه‌های مختلف، به‌ویژه در مراکز پررونق تجاری، یاری می‌رساند.
در محوطه‌های باستانی عمان، ترکیب متنوعی از سبک‌های سفال‌سازی و ویژگی‌های معماری مشاهده می‌شود که نشان می‌دهد مردم با یکدیگر آمیخته، ازدواج کرده و جشن‌های مشترک داشته‌اند.
«کشف سنج‌های داهوا این دیدگاه را تقویت می‌کند که حتی در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد، موسیقی، سرودخوانی و رقص‌های گروهی بستری برای ایجاد ارتباط میان جوامع گوناگون این منطقه فراهم می‌کردند، ارتباطی که برای هزاران سال ادامه یافت.» — نویسندگان پژوهش
کشف این سنج‌ها نشان می‌دهد فعالیت‌های موسیقایی نقش مهمی در شکل‌گیری هویت‌های محلی ایفا کرده‌اند.
موسیقی در سراسر بیابان و دریا
ارتباط فرهنگی میان تمدن‌ها
سنج‌هایی که در داهوا کشف شدند، به شواهد رو‌به‌رشدی می‌پیوندند که نشان می‌دهد آیین‌های موسیقیایی مبتنی بر صدا، در شکل‌گیری هویت‌های اجتماعی در سراسر جنوب‌شرقی عربستان، میان‌رودان و دره سند نقش حیاتی داشتند.
طراحی این سازها به نمونه‌هایی که در محوطه‌هایی مانند موهنجودارو و هاراپا کشف شده‌اند شباهت دارد. این امر حاکی از آن است که شکل و کاربرد برخی سازها به‌طور گسترده شناخته‌شده و شاید در میان مناطقی با فاصله زیاد به‌طور مشترک به‌کار می‌رفته‌اند.
سنتی مشترک، نه مجزا
این سازها به‌جای آن‌که نماینده سنتی منزوی باشند، به فرهنگی موسیقایی اشاره دارند که از آغاز، مشترک و مرزناپذیر بوده است.
کشف این سنج‌ها، این دیدگاه را تقویت می‌کند که آهنگ‌ها، ریتم‌ها و سازها به تعامل آسان‌تر گروه‌هایی کمک می‌کردند که با یکدیگر تجارت، نیایش و احتمالاً جشن برگزار می‌کردند؛ و در نتیجه، موسیقی نه فقط وسیله‌ای برای بیان، بلکه ابزاری عملی برای دیپلماسی بود.
سنج‌ها و میراث ماندگار موسیقی
آثار باستانی به‌مثابه گواهی زنده
آثاری مانند سنج‌ها، شاهدان خاموش آیین‌ها و رسوم گذشته‌اند. آن‌ها نشان می‌دهند انسان‌ها چگونه فراتر از مبادلات تجاری، ارتباطی عمیق و فرهنگی با یکدیگر برقرار می‌کردند. موسیقی و آیین‌ها اغلب از مرز زبان فراتر می‌رفتند.
مسافران باستانی که دریاها را در می‌نوردیدند، باورها، سازها و آوازهایی را با خود حمل می‌کردند. این عناصر ناملموس، احتمالاً بستر مشترکی برای گروه‌هایی فراهم می‌کردند که زبان و پوشش متفاوتی داشتند.
صدای موسیقی از اعماق زمان
سنج‌های مسی کشف‌شده در عمان، حکایت‌های پرمعنایی از جوامع باستانی دارند. آن‌ها نشان می‌دهند که موسیقی توان آن را داشته تا مردم را در فواصل دور به هم نزدیک کند، مشارکت‌های تجاری را تقویت کرده و جشن‌های محلی را غنی‌تر سازد.