تاریخ ادبیات 
۱) کدام مورد را می توان آغازگر رمان نویسی در دورهٔ پیش از انقلاب مشروطه دانست؟
الف) ترجمه رمان های تاریخی ب) ترجمه رمان های اجتماعی

پاسخ:

گزينه (الف) ترجمه رمان‌هاي تاريخي

 

۲) درستی یا نادرستی بودن عبارات زیر را مشخص کنید.
الف) مضمون شعر شاعران دورهٔ چهارم معاصر تا انقلاب اسلامی، بیشتر نقد اجتماعی است. (درست – نادرست)
ب) حماسی بودن زبان، از ویژگی های شعر نیما یوشیج است. (درست – نادرست)

پاسخ: 

الف) درست   ب) نادرست

 

۳) نوع ادبی «خداوندنامه» صبای کاشانی را بنویسید.

پاسخ:

حماسه مذهبی یا حماسه دینی یا واژهٔ «حماسه» به تنهایی

 

 

۴) کدام یک از چهار جملهٔ مشخص شده دربارهٔ زندگی «علی اکبر دهخدا» نادرست است؟
«از پیشگامان نثر جدید فارسی است (۱). شعر هم می سرود (۲) و با روزنامهٔ صوراسرافیل همکاری داشت (۳). مجموعه چرند و پرند را در روزنامه سروش منتشر كرد (۴).»

پاسخ:

گزینهٔ «۴» یا «مجموعه چرند و پرند را در روزنامه سروش منتشر کرد.»

 

۵) نام پدیدآورندگان آثار زیر در کدام گزینه به درستی ذکر نشده است؟
الف) راه آب نامه: جمال زاده / آتش خاموش: سیمین دانشور / زمین سوخته: سید مهدی شجاعی
ب) دستور زبان عشق: قیصر امین پور / خواب ارغوانی: موسوی گرمارودی / سفر شبنم: علی مؤذنی

پاسخ:

گزینهٔ «الف»

 

۶) عبارت زیر دربارهٔ کدام یک از نویسندگان عصر بیداری است؟
«احیا کنندهٔ نثر فارسی است. تکلف را در نثر از بین برد و مسائل عصر را با کاربرد زبان و اصطلاحات رایج و آمیخته به شعر و ضرب المثل در آثار خود نوشت.»

پاسخ:

قائم مقام فراهانی

۷) کدام یک از موارد زیر از آثار منظوم ادبیات انقلاب اسلامی محسوب می شود؟
الف) مهاجر کوچک ب) ظهور ج) ضیافت د) از آسمان سبز

پاسخ:

گزینهٔ «د» یا «آسمان سبز»

 

سبک شناسی 
۸) درستی یا نادرستی بودن موارد زیر را مشخص کنید.
الف) از ویژگی های شعر دورهٔ انقلاب اسلامی، گرایش به عرفان و دوری از حماسه سرایی است. (درست – نادرست)
ب) مضامین اخلاقی در دورهٔ مشروطه کارایی خود را از دست داد. (درست – نادرست)

پاسخ:

الف) نادرست    ب) درست

۹) عبارت زیر نشان دهندهٔ کدام یک از سطوح زبانی، فکری و ادبی نثر ادبیات بیداری است؟
الف) طنز سیاسی – اجتماعی، از شاخه های نثر عصر بیداری است.
ب) قید و بند نثر فنی و مصنوع در آفرینش آثار کنار گذاشته می شود.

پاسخ:

الف) فکری  ب) ادبی

 

۱۰) در بیت زیر کدام یک از مایه های شعر عصر بیداری مشاهده می شود؟
«چون ز رخم ژنده و ژولون تنالم؟ دزد را چو محرم به خانه کردم»
الف) توجه به مردم ب) تعلیم و تربیت جدید ج) وطن د) آزادی

پاسخ:

گزینهٔ «ج» وطن

 

۱۱) آرایش زبانی و روی آوردن به ترکیب های بدیع و بی سابقه یکی از مشخصه های زبانی شعر دورهٔ انقلاب اسلامی است که در نتیجهٔ روی آوردن شاعران به ………………… حاصل شده است.

پاسخ:

مفاهیم انتزاعی

 

۱۲) داستان نویسی (مینی مال) در کدام دهه رایج شد؟

پاسخ:

دهه هشتاد

 

۱۳) گرایش به کدام یک از موارد داخل کمانک، ویژگی مشترک شعر دورهٔ انقلاب و شعر بیدل است؟
(گرایش به خیال بندی – گرایش به حماسه)

پاسخ:

گرایش به خیال بندی

 

زیبایی شناسی
۱۴) آرایه های (اغراق-تناسب-تضمين-تلمیح) به ترتیب در کدام گزینه دیده می شود؟
الف) سر من مست جمالت، دل من دام خیالت / گهر دیدهٔ نثار کف دریای تو دارد
ب) گفت آن یار کزو گشت سر دار بلند / جرمش این بود که اسرار هویدا می کرد
ج) حافظ از جور تو، حاشا که بگرداند روی / من از آن روز که در بند توام، آزادم
د) چو رامین گه‌گهی بنواختی چنگ / ز شادی بر سر آب آمدی سنگ
(۱- الف – ب – د) (۲- الف – ب – ج) (۳- الف – ج – د) (۴- ب – ج – د)

پاسخ:

گزینه ۴

 

۱۵) آرایهٔ «متناقض نما» را در بیت زیر مشخص کنید و دلیل خود را بنویسید.
«عجب مدار که در عین درد، خاموشم که درد یار، بری چهره، عین درمان است»

پاسخ:

عبارت «که درد یار پری چهره عین درمان است.» جمع دو تضاد در یک امر- درد درمانبخش نیست- جمع ضدین در یک امر- جمع دو معنای متناقض در سخن (موارد مشابه قابل پذیرش است.)

 

۱۶) در بیت زیر واژهٔ ……………. در دو معنا به کار رفته است و کاربرد این واژه باعث خلق آرایهٔ …………… شده است.

«بی مهر رخت روز مرا نور نمانده است / وز عمرِ مرا جز شب دیجور نمانده است»

پاسخ:

مهر / ابهام

 

۱۷) در کدام بیت اسلوب معادله وجود دارد؟ چرا؟
الف) قطع زنجیر ز مجنون نتوان کردن موج چو سر زد بدن آب روان می باشد
ب) تنور لاله چنان برفروخت باد بهار که غنچه غرقهٔ عرق گشت و گل به جوش آمد

پاسخ:

گزینهٔ «الف»

یکی از طرفین معادلی برای تأیید عبارت دیگر، و می توان بین دو مصراع «همانطور» قرار داد. بیان مفهوم ذهنی در یک مصراع با بیت و مفهومی محسوس در مصراع دیگر برای تأیید آن / رابطه دو مصراع بر پایه شباهت است.
همچنین اشاره به این نکته که در مورد «ب» به علت وجود حرف ربط «که» اسلوب معادله منتفی است.
(موارد مشابه قابل پذیرش است.)

 

۱۸) در بیت زیر، نقش و نشر را بنویسید.

«گرنديدي قبض و بسط عشق را دريك بساط / گرية مينا نگر،خنديدن ساغر ببين»

{نشر ۱    نشر ۲    نوع لف و نشر}

پاسخ:

نشر ۱ «گریهٔ مینا»، نشر ۲ «خندیدن ساغر»، نوع لف و نشر «لف و نشر مرتب»

 

 

۱۹) تضمین را در سرودهٔ زیر مشخص کنید؛ هاتف اصفهانی در این سروده، شعر کدام شاعر را تضمین کرده است؟

مـه من نـقاب بگشا ز جمــال كبريايي / كــه بتــان فروگـذارند اساس خودنمايي

شده انتظارم از حد چه شود ز در درآيي / ز دو ديده خون فشانم زغمت شب جدايي

چه كنم كه هست اينها گل باغ آشنايي

پاسخ:

«ز دو دیده خون فشانم ز غمت شب جدایی / چه کنم که هست اینها گل باغ آشنایی» یا «مصراع ۴ و۵»
فخرالدین عراقی

 

۲۰) آرایه مناسب را از داخل کمانک انتخاب کنید.
الف) لبریز زندگی نیست نفس های آخرت / آورده مرگ، گرم به آغوش تو پناه (متناقض نما – اسلوب معادله)
ب) نگران با من استاده سحر / صبح می خواهد از من / کز مبارک دم او آورم این قوم به جان باخته خیر (ایهام – حسن تعلیل)

پاسخ: 

الف) متناقض نما (پارادوکس)   ب) ایهام

 

۲۱) در بیت زیر شاعر برای تصویر آفرینی در حماسه از چه آرایه هایی بهره گرفته است؟
«به تنها یکی گور بریان کنی / هوا را به شمشیر گریان کنی»

پاسخ:

اغراق

 

۲۲) برای هر یک از ابیات زیر در ستون «الف» آرایه مناسبی از ستون «ب» انتخاب کنید. (یک مورد اضافی است.)

پاسخ:

الف) گزینهٔ ۴ یا اسلوب معادله     ب) گزینهٔ ۳ یا حسن تعلیل
ج) گزینهٔ ۲ یا حس آمیزی     د) گزینهٔ ۱ یا تلمیح

 

۲۳) شاعر در بیت زیر به کدام داستان تاریخی اشاره کرده است؟ کاربرد این داستان موجب پیدایش کدام آرایه ادبی شده است؟
«یا رب این آتش که در جان من است / سرد کن زان سان که کردی بر خلیل»

پاسخ:

اشاره به سرد شدن آتش بر حضرت ابراهیم، اشاره به داستان حضرت ابراهیم و سوزاندن او به دست نمرود (یا هرمفهوم نزدیک دیگر) تلمیح

 

۲۴) کدام یک از آرایه های (تشبیه – تضاد – تناسب – متناقض نما) در بیت زیر به کار رفته است؟
این که گاهی می زدم بر آب و آتش خویش را / روشنی در کار مردم بود مقصودم چو شمع

پاسخ:

متناقض نما

 

۲۵) با ذکر دلیل آرایهٔ حس آمیزی را در بند زیر مشخص کنید؟
مرد نقال آن – آن صداش گرم، نایش گرم / آن سکوتش ساکت و گیرا / راه می رفت و سخن می گفت-

پاسخ:

صدایش گرم – آمیختن دو حس با یکدیگر یا ترکیب حس شنوایی با حس لامسه

 

موسیقی شعر 
۲۶) تقطیع عبارات زیر با کدام اختیارات شاعری مطابقت دارد؟
الف) گرد آفرید:–U -U        ب) سوی من: UU-

پاسخ:

الف) امکان حذف همزهٔ «و»   ب) کوتاه تلفظ کردن مصوت بلند (و، ی)

 

۲۷) در بیت زیر واژه ای را بیابید که همزهٔ پایانی آن در مصراع بلند «ی» در آن همزهٔ کوتاه تلفظ می شود.
«من نمی گویم زیان کن یا به فکر سُود باش / ای ز فرصت بی خبر، در هر چه هستی زود باش»

پاسخ:

«زیان»

 

۲۸) در ابیات زیر انواع وزن «همسان تک لختی، همسان دولختی و ناهمسان» را مشخص کنید.
الف) هر کاو نظری دارد با یار کمان ابرو / باید که سپر باشد پیش همه پیکانها
ب) این مه که چون منیژه لب چاه می‌نشست / گریان به تازیانهٔ افراسیاب رفت
ج) زکوی یار می آید نسیم باد نوروزی / از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

پاسخ:

الف) همسان دو لختی ب) ناهمسان ج) همسان تک لختی

 

۲۹) نوع اختیار زبانی و وزن بیتی زیر را مشخص کنید. این اختیارات در کدام یک از پایه‌های آوایی قرار گرفته‌اند؟

«من که هر آنچه داشتم اول ره گذاشتم / حال برای چون تویی اگر که لایقم بگو»

پاسخ:

امکان حذف همزهٔ / قلب 

در پایهٔ آوایی با رکن اول مصراع اول (هر آن – ه – ران)

در پایهٔ آوایی با رکن سوم مصراع دوم یا رکن هفتم (اگر کِ لا – مفاعلن مفتعلن)

 

۳۰) نام بحر کدام بیت «هزج مسدس محذوف» است؟
الف) سراپا اگر زرد و پژمرده‌ایم / ولی دل به پاییز نسپرده‌ایم
ب) بگفتا عشق شیرین بر تو چون است / بگفت از جان شیرینم فزون است.

پاسخ:

گزینهٔ «ب» یا بیت (بگفتا عشق شیرین بر تو چون است بگفت از جان شیرین فرمون است)

 

۳۱) سروده زیر از کیست؟ (وزن واژه عروضی ایجاد شده است؟)
«نفسم را َپر پرواز از توست / به دماوند تو سوگند، كه گر بگشايند/ بندم از بند، ببينند كه: / آواز از توست»

پاسخ:

فعالتن

 

۳۲) نشانه‌های هجایی کدام بیت را می‌توان به دو صورت «همسان» و «ناهمسان» برش آوایی زد؟ نظم کدام برش دیگری برتری دارد؟
الف) چون جام شفق موج زند خون به دل من / با این همه، دور از تو مرا چهره زردیست
ب) ترک گدایی مکن که گنج بیابی / از نظر رهروی که در گذر آید

پاسخ:

گزینهٔ «الف» یا بیت «چون جام شفق موج زند خون به دل من با این همه، دور از تو مرا چاره جز این نیست»

همسان يا «مستفعل مستفعل مستفعل فع لن (مستف)»

 

۳۳) با توجه به بیت «شکر خدا که به اقبال کله گوشه گل / نغمه‌ات داد شبی دوش و شوکت خار آخر شد»، به سؤالات پاسخ دهید.
الف) پایه‌های آوایی اول و چهارم مصراع دوم بیت بالا را تقطیع و نشانه‌های هجایی آنها را در جدول قرار دهید و وزن کامل بیت را بنویسید.

ب) دو اختیار وزنی در مصراع دوم ذکر کنید.

پاسخ: 

الف)

ب) آوردن فعلاتن در جای مفاعیلن در رکن اول
ابدال (در هجای ماقبل آخر مصراع دوم) / یا رکن آخر مصراع دوم)
(با توجه به اینکه در صورت سؤال اختیارات ذکر نگردیده است در ستون دوم، تقطیع هجایی به صورت -UU- نیز صحیح است.)

 

نقد و تحلیل نظم و نثر
۳۴) متن زیر را بخوانید و به سؤالات پاسخ دهید.
«اطرافتان که خلوت شد، به سمت سنگر آن راه افتادید و من هم با فاصله نه چندان دوری سعی کردم که با جای پای شما بیایم. مثل برق و باد، خود را به سنگر رساندیم و نفسمان را بریدیم. آنچه مشکل بود، یافتن شما بود در این معرکه و تاریکی… توضیحات شروع کرده بود و صدای مهیب آن، صدای کودکانه اما خشک کلامش را در خود هضم می‌کرد.»
الف) دو ویژگی زبانی متن بالا را بنویسید.
ب) در متن بالا یک حس آمیزی بیابید.
ج) متن بالا از نظر سطح فکری بررسی کنید. (یک مورد)

پاسخ:

الف) زبان عامیانه، ساده و روان، استفاده از واژگان مربوط به فرهنگ شهادت، ایثار و مقاومت (مفاهیم مشابه)
ب) صدای خشک، ج) ترویج فرهنگ ایثار، دفاع از وطن و شهادت (مفاهیم مشابه)

 

 

۳۵) با توجه به متن زیر که برگرفته از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» است، به سؤالات مطرح شده پاسخ دهید.
«مشاهده می‌کنیم که در مجاری سنه ۱۲۶۵ بسیاری از امور که دلالت دارد بر بیداری ایرانیان و باعث و مسبب آن را جز مرحوم میرزا تقی خان امیر نظام، احدی را سراغ نداریم؛ چه آن بزرگ مرد که به قابلیت خود از پستی به بلندی رسید… دوست و دشمن او را از نوادر دهر شمردند و کارهای امیر نظام از ترتیب و انتظام قشون و اصلاح کار دفتر و مالیه که خرج، دو کرور اضافه بر دخل بود، همه در یک دو سال صورت گرفت.»
الف) این نوشته نشان دهنده کدام دوره تاریخی است؟
ب) دو ویژگی ادبی متن را بنویسید.
ج) نویسنده متن بالا کیست؟

پاسخ:

الف) دوره مشروطه
ب) بست و بند (تضاد) – نظم و انتظام (اشتقاق) – (مالیه، دخل و خرج) تناسب (مراعات نظیر) – (دوست و دشمن؛ تضاد؛ دوست و دشمن؛ مجاز از همهٔ مردم) – (یک و دو) تناسب (مراعات نظیر) – کنایه از به بلندی رسیدن / خرج دو کرور اضافه بر خرج بود – ساده و گزارشی بودن نثر- کنار گذاشتن قید و بندهای نثر مصنوع و فنی دو مورد ج) ناظم الاسلام کرمانی

 

 

۳۶) با توجه به شعر زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید.
«در آن کویر سوخته، آن خاک بی بهار / حتی علف اجازه زیباشدن نداشت
گُم بودم در عمیق زمین شانه بهار / بی تو ولی زمینه پیدا شدن نداشت
دل‌ها اگر چه صاف، ولی از هراس سنگ / آیینه بود و میل تماشا شدن نداشت»
الف) دو مورد از ویژگی‌های ادبی شعر را بنویسید.
ب) یک ویژگی فکری برای شعر بالا بنویسید.

پاسخ:

الف) استعاره، مجاز به علاقهٔ شباهت هم صحیح است / اجازه نداشتن علف: تشخیص یا استعارهٔ مکنیه / شانه به شانه: اضافهٔ استعاری / هراس سنگ: تشخیص / کویر و خاک: تناسب (مراعات نظیر) / سنگ: تضاد مفهومی / کویر: نماد آیینه‌بودن دل؛ تشبیه / سقف بودن دل: کنایه از بی‌آبی و علف / زمین و زمینه: جناس ناهمسان افزایشی / خاک بی بهار: مجاز از سرزمین / قالب غزل / استفاده از تمثیل و نماد؛ انتخاب وزن متناسب با محتوی/ صور خیال جدید و نو/ مراعات نظیر بین واژه‌های «صاف، آیینه، تماشا» / «علف، خاک، بهار»

ب) ظلم ستیزی، وجود خفقان و استبداد، بیان فرهنگ مقدس، روی آوردن به مفاهیم انتزاعی، حضور روح حماسه و عرفان در شعر این دوره. (مفاهیم مربوط به مقاومت و دفاع مقدس پذیرفته است.)

 

 

۳۷) با توجه به ابیات زیر از شعر «دماوند» به سؤالات پاسخ دهید.
«شو منفجر ای دل زمانه / و آن آتش خود نهفته میسند
خاموش منشین سخن همی‌گوی / افسرده مباش خوش همی‌خند
پنهان مکن آتش درون را / زین سوخته جان شنو یکی پند
گر آتش دل نهفته داری / سوزد جانت به جانت سوگند»
الف) چه آرایه‌ایی بین ابیات اول و آخر مشترک است؟
ب) درون مایه و مضمون شعر بالا را بنویسید.

پاسخ:

الف) استعاره مكنيه/ تشخيص/ استعاره يا مصرّحه (لفظ استعاره به تنهايي قابل قبول است) / تناسب (مراعات نظير)

ب) پرهیز از سکوت، دعوت به قیام، آزادی، ظلم ستیزی (یا هر مورد مشابه دیگر)

 

 

۳۸) با توجه به سروده زیر:
ققنوس، مرغ خوشخوان، آوازه جهان / بر شاخ خیزران / بنشسته است فرد /
برگرد او / هر مرغ سخنگوی / او ناله‌های گمشده ترکیب می‌کند.
الف) قالب این شعر چیست؟
ب) کدام قالب شعری سنتی زمینه ساز پیدایش این قالب شعری شده است؟
ج) نام سراینده این شعر را بنویسید.

پاسخ:

الف) شعر نو (نیمایی)  ب) مستزاد  ج) نیما یوشیج

 

ب) کشته‌ام در جهان و آخر کار / دلبری برگزیده‌ام که مپرس

 

 

پاسخ:

ج) فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (فع لن)
د) هجای پایان مصراع بلند است یا اوژن فاعلاتن به جای فعلاتن اول مصراع

 

 

۱۷) برای هر یک از ابیات زیر، آرایهٔ مناسب را از داخل کمانک انتخاب کنید.
الف) آتش آن نیست که از شعلهٔ آن خندد شمع / آتش آن است که بر خرمن پروانه زدند. (ایهام – مراعات نظیر)
ب) بیداری زمان را با من بخوان به فریاد / ور مرد خواب و خفتی / «رو سر بنه به بالین، تنها مرا رها کن». (تضمین – حس‌آمیزی)
ج) مجنون که به دیوانه‌گری شهره شهر است / در دشت جنون همسفر عاقل ما بود. (حسن تعلیل – تلمیح)
د) فلک در خاک می‌غلتید از شرم سرافرازی / اگر می‌دید معراج ز پا افتادن ما را. (متناقض‌نما – لف و نشر)
هـ) گر برگ گل سرخ کنی پیرهنش را / از نازکی آزار رساند بدنش را. (اغراق – تضاد)
پاسخ:

الف) مراعات‌نظیر

ب) تضمین

ج) تلمیح

د) متناقض‌نما (پارادوکس)

هـ) اغراق

 

 

۱۸) با توجه به ابیات زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید:
۱- جان ریخته شد با تو، آمیخته شد با تو / چون بوی تو دارد جان، جان را هله بنوازیم
۲- پرسش به مستی است در کیش مهر / برون‌اند زین جرگه هشیارها
الف) کدام یک از ابیات، آرایهٔ «ایهام تناسب» وجود دارد؟
ب) کدام واژه در این آرایه با پدید آورده است؟
ج) معانی مختلف این واژه را بنویسید.
پاسخ:

الف) بیت ۲

ب) پرسش ز هستی به مستی است در کیش مهر / بیرون ز بند تن گرچه هشیاریم

ج) محبت / عشق – خورشید

 

 

۱۹) در هر یک از ابیات زیر، چه نوع لف و نشری به کار رفته است؟
الف) دل و کشورت جمع و معمور باد! / ز ملکت پراکندگی دور باد!
ب) اگر ز خلق ملامت و گر ز کرده ندامت / کشیدم، از تو کشیدم، شنیدم، از تو شنیدم
پاسخ:

الف) مرتب

ب) نامرتب یا مشوش

 

 

۲۰) الف) کدام آرایهٔ مشترک (به جز مراعات نظیر) در موارد زیر، «موسیقی معنوی» ایجاد کرده است؟
ب) چگونه به وجود آید بی‌برده باد؟
۱- خط شکسته را محکم‌تر و بامزه تر از دیگران می‌نوشت.
۲- افسوس موها، نگاه‌ها به عبث / عمر لغات شاعر را تاریک می‌کنند.
پاسخ:

الف) حس‌آمیزی

ب) در هر دو متن، آمیختگی چند حس بر تأثیر و زیبایی کلام افزوده‌است. (به پاسخ‌های درست و مناسب نمره تعلق می‌گیرد.)

 

 

۲۱) در کدام یک از ابیات زیر، آرایهٔ «حسن تعلیل» یافت نمی‌شود؟
(الف) اشک سحر زداید از لوح دل سیاهی / خرم کند چمن را باران صبحگاهی
(ب) عجب نیست بر خاک اگر گل شکفت / که چندین گل‌اندام در خاک خفت
پاسخ:

الف یا اشک سحر زداید از لوح دل سیاهی / خرم کند چمن را باران صبحگاهی

 

 

۲۲) با ذکر دو دلیل ثابت کنید آرایهٔ «اسلوب معادله» در بیت زیر وجود دارد؟
«بی‌کمالی‌های انسان از سخن پیدا شود / پسته بی‌مغز چون لب واکند، رسوا شود.»
پاسخ:

هر یک از دو مصراع استقلال نحوی و معنایی دارند. یک مصراع (یا مفهومی محسوس) در حکم مصداق و تأییدی برای مصراع دیگر (یا مفهومی ذهنی) است. زیبایی آفرینی بر پایهٔ شباهت است. (ذکر دو دلیل کافی است) (به پاسخ‌های درست و مشابه نمره تعلق می‌گیرد.)

 

 

۲۳) در هر یک از بیت‌های گروه «الف»، کدام آرایهٔ ادبی گروه «ب» به کار رفته است؟

(در ستون «ب» یک مورد اضافی است.)

پاسخ:

۱) تضاد

۲) اغراق

۳) حسن تعلیل

۴) ایهام

 

 

۲۴) مفهوم کنایی قسمت مشخص‌شده را بنویسید.
«این تنگ‌‌عیشی برای او (مولوی) نوعی ریاست نفسانی بود؛ ناشی از خشک‌دستی‌ نبود. از زندگی فقط به قدر ضرورت تمتع می‌برد. بیش از قدر ضرورت را موجب دورافتادن از خط سیر روحانی خویش می‌یافت.»
پاسخ:

خسیس بودن (خست با بخل)

 

 

۲۵) متن زیر از داستان «كباب غاز» اثر «جمالزاده» است. دو مورد از ویژگی‌های «سبک نویسندگی» او را ذکر کنید.
«اگر چشمم تو چشمش می‌افتاد، با همان زبان بی‌زبانی نگاه، حقش را کف دستش می‌گذاشتم. ولی شستش خبردار شده‌بود و چشمش مثل مرغ سربریده مدام روی میز از این بشقاب به آن بشقاب می‌دوید و به کلمات اعتنا نداشت.»
پاسخ:

نثر ساده است، بسیاری از واژه‌ها، کنایات و اصطلاحات عامیانه در آن به کار رفته است. نثر داستانی تحت تأثیر زبان گفتار و محاوره است، کوتاهی جملات و کاربرد افعال فراوان در متن دیده می‌شود. در این متن گونه‌های نثر فنی و مصنوع جایگاهی ندارند. (ذکر دو مورد کافی است)

 

 

۲۶) نوشتهٔ زیر قسمتی از داستان «آب شب عزیز» اثر «سید مهدی شجاعی» است. با توجه به متن، یکی از مضامین (قلمرو فکری) نثر ادبیات انقلاب اسلامی را بیان نمایید.
«شما شهادتین گفتید و یک بار دیگر امام زمان را صدا زدید و خاموش شدید. افتخارم این است که خودم با پای لنگ شما را به خط رساندم. و حالا دل خوشم به این است که هر روز صبح با این یک پا و دو عصا به اینجا بیایم، سنگتان را بشویم و خاطراتم را با شما مرور بکنم. هر روز چیزهای بیشتری از آن شب عزیز یادم می‌آید. به همین زنده ام آقا!»
پاسخ:

بی‌توجهی به مادیات، دعوت به اخلاقیات، استقبال از شهادت، فرهنگ ایثار، استکبارستیزی، دفاع از وطن، وفاداری به ارزش‌های دفاع مقدس.

 

 

۲۷) متن زیر از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» است:
«کارفرمای میرزا تقی خان از ترتیب و انتظام قشون و اصلاح کار دفتر و مالیه و عمارت و مرمت خرابی‌های دیگر که به زودی محال می‌نمود و همه در یک دو سال صورت گرفت، گواه و دلیل بزرگی مرد است.»
الف) این کتاب اثر کیست؟

ب) موضوع آن تاریخ ….. است. 
ج) کاربرد واژهٔ «قشون» بیانگر کدام ویژگی زبانی این نثر است؟
پاسخ:

الف) ناظم‌الاسلام کرمانی

ب) مشروطه

ج) کاربرد واژه‌های ترکی در نثر فارسی

 

 

۲۸) الف) با مقايسة دو شعر زير، يك ويژگي مشترك آنها را بنويسيد.

ب) قالب شعر «الملک الشعرا بهار» چیست؟

۱- قایقی خواهم ساخت/ خواهم انداخت به آب/دور خواهم شد از این خاک غریب/ که در آن هیچ کسی نیست که در بیشه عشق/قهرمانان را بیدار کند.
۲- پروانه و شمع و گل شبی آشفتند        در طرف چمن

وز جور و جفای دهر با هم گفتند              بسیار سخن

شد صبح، نه پروانه به جا بود و نه شمع    ناگاه صبا

بر گل بوزید و هر دو باهم رفتند               من ماندم و من
پاسخ:

الف) مصراع‌ها کوتاه و بلند هستند و از این‌رو وزن واژه‌های یک مصراع دیگر برابر نیست یا نشانه‌های هجایی مصراع‌ها با هم متفاوت هستند یا تعداد هجاها برابر نیست یا مصراعی یک یا چند هجا یا پایه بیشتر از مصراع دیگر دارد.

ب) مستزاد

 

 

۲۹) شعر زیر سرودهٔ «مهدی اخوان ثالث» است؛ به پرسش‌های مربوط به آن پاسخ دهید.
 «سلامت را نمی‌خواهند پاسخ گفت / سرها در گریبان است / کسی سر بر نیارد کرد پاسخ گفتن و دیدار یار را / همه کر، گنگیم و لالیم / از آن رو که تاریک و لغزان است / و گر دست محبت سوی کس یازی، به اکراه آورد دست از بغل بیرون / که سرما سخت سوزان است.»
(الف) مصراع‌های مشخص‌شده، نمونه‌ای از کاربرد نحوی سبک …………… است.
(ب) شعر «خوان ثالث» شعری …………… است که حوادث زندگی مردم را در خود منعکس می‌کند.
ج) «خوان ثالث» در بیشتر مجموعه‌های شعر «زمستان» زبانی …………… دارد.
پاسخ:

الف) خراسانی

ب) اجتماعی

ج) نمادین

 

 

۳۰) متن زیر از کتاب «منشآت» اثر «قائم مقام فراهانی» است. نوع نثر عبارات کوتاه آن، گاه (عامیانه – مسجع) است.
«مخدوم مهربان من، از آن زمان که رشتهٔ مراودت حضورت گسسته و شیشهٔ شکیبایی از سنگ تفرقه و دوری شکسته، طائر مکاتبات را پر بسته و کلیلهٔ مراودات را در بسته.»

پاسخ:

مسجع

 

 

تاریخ ادبیات 
۱– واژهٔ مناسب را از داخل کمانک انتخاب کنید.
الف) اولین کسی که در ایران به نوشتن نمایشنامهٔ فارسی پرداخت، (میرزا آقا تبریزی- میرزا جهانگیر خان صور اسرافیل) بوده است.
ب) اولین رمان اجتماعی را «مرتضی مشفق کاظمی» در سال ۱۳۰۱ با نام (شمس و طغرا – تهران مخوف) منتشر کرد.
پاسخ:

الف) میرزا آقا تبریزی

ب) تهران مخوف

 

 

۲– کدام یک از جملات زیر، درست است؟
الف) شاعران جریان «سمبولیسم اجتماعی» یا شعر نو حماسی»، بیشتر به مسائل سیاسی، اجتماعی، مشکلات و آرمان‌های مردم توجه دارند.
ب) «سید محمد علی جمال‌زاده» را با مجموعهٔ داستان «تلخ و شیرین»، آغازگر داستان نویسی فارسی به شیوهٔ نوین می‌دانند.
پاسخ:

الف) شاعران جریان «سمبولیسم اجتماعی» یا «شعر نو حماسی» بیشتر به مسائل سیاسی، اجتماعی، مشکلات و آرمان‌های مردم توجه دارند.

 

 

۳– نثر برنتابیده و بریده بریدهٔ …………… را با عنوان «نثر تلگرافی» یاد می‌کنند.
الف) اسماعیل فصیح ب) جلال آل احمد ج) محمود دولت آبادی د) هوشنگ گلشیری
پاسخ:

ب) جلال آل احمد

 

 

۴– یک اثر از «مهدی اخوان ثالث» نام ببرید.
پاسخ:

آخر شاهنامه، زمستان، از این اوستا (ذکر یک مورد کافی است) 

 

 

۱) محتوای شعر 

۲) رمان نویسی

 

 

۶– در متن زیر، یک واژهٔ نادرست به کار رفته است. درست آن را بنویسید.
«عرصهٔ هنر، «عارف قزوینی» تصنیف‌ها و ترانه‌های میهنی‌ای بود که در برانگیختن مردم و آزادی خواهی نقشی مؤثر داشت. او مضامین طنز و ستیز با نادانی را با آوازی زیبا و پرشور می‌خواند.»
پاسخ:

به جای «طنز» واژهٔ «وطن دوستی» درست است.

 

 

۷– در بیت زیر، از «ملک الشعرای بهار»، کاربرد واژهٔ مشخص شده، جزء کدام سطح از دورهٔ بازگشت و بیداری است؟

«بشکن در دوزخ و برون ریز   بادافرده کفر کافری چند»

پاسخ:

زبانی

 

 

۸– در جاهای خالی، کلمات مناسب بنویسید.
الف) اندیشهٔ حاکم بر داستان‌های دههٔ اول پس از پیروزی انقلاب، ابتدا سیاسی و در مرحلهٔ بعد، …………… است.
ب) در سنت دورهٔ انقلاب اسلامی، تقلید از سبک عراقی …………… و تمایل به آن‌ها زیاد است.
پاسخ:

الف) اجتماعی

ب) خراسانی

 

 

۹– کدام یک از ویژگی‌های زیر، «وجه اشتراک» سطح زبانی شعر «دورهٔ بازگشت و بیداری» و «دورهٔ معاصر انقلاب اسلامی» است؟
الف) کم توجهی شاعران به جمله‌ها و ترکیبات زبانی و ترکیبات بدیع
ب) آشنایی زدایی زبانی و روانی آوردن به ترکیبات بدیع
ج) سادگی و روانی زبان شعر
پاسخ:

ج) سادگی و روانی زبان شعر

 

 

۱۰– کدام یک از عبارات زیر بیانگر ویژگی «سطح ادبی» نثر دورهٔ بیداری است؟
الف) یکی از ضعف‌های تکنیکی در اغلب داستان‌های دوران مشروطه، حضور راوی سوم شخص در بعضی صحنه‌های داستان است.
ب) بسیاری از نثرهای دورهٔ بیداری به ویژه نثر داستانی به موضوع تلفیقی از خرافات می‌پردازد.
پاسخ:

الف) یکی از ضعف‌های تکنیکی در اغلب داستان‌های دوران مشروطه، حضور راوی سوم شخص است.

 

 

۱۱– هر یک از جملات زیر، مربوط به کدام یک از ویژگی‌های (زبانی – ادبی – فکری) است؟
الف) در دههٔ هشتاد شایعست نویسی (مینی‌مال) و مدرن نویسی هستیم.
ب) موضوع شعر در ادبیات معاصر، محدود نیست و بسیار تنوع دارد و شاعر برای انتخاب موضوع آزاد است.

پاسخ:

الف) ادبی 

ب) فکری

 

 

 

موسیقی شعر:

۱۲– کدام یک از ابیات زیر، دو برش آوایی دارد (با دو وزن خوانده می‌شود)؟
الف) ماه فرو ماند از جمال محمد / سرو نباشد به اعتدال محمد
ب) بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست / بگشای لب که قند فراوانم آرزوست
پاسخ:

گزینه ب

 

 

۱۳– برای هر یک از ابیات زیر، یکی از وزن‌های داخل کمانک را انتخاب کنید.

(ناهمسان – همسان یک پایه ای – همسان دولختی)

الف) بی تو در کلبهٔ گدایی خویش / رنج‌هایی کشیده‌ام که مپرس
ب) گفتی به غم بنشینم یا از سر جان برخیز / فرمان برمت جانا، بنشینم و برخیزم
ج) نسیم صبح را گفتم که با او جانبی داری / کز آن جانب که او باشد، صبا عنبرفشان آید
پاسخ:

الف) ناهماهنگان (ادامه غزل)

ب) همسان دولختی

ج) همسان یک پایه‌ای

 

 

 

۱۴– در بیت «در دام فتاده آهویی چند / محکم شده دست و پای در بند»
الف) چرا مصوت بلند / و / در کلمهٔ «آهو» کوتاه تلفظ شده است؟
ب) شاعر در واژهٔ «آهو»، از کدام اختیار شاعری داخل کمانک مقابل، استفاده کرده است؟ (وزنی – زبانی)
ج) چند هجای کشیده (بدون توجه به اختیارات شاعری) در بیت وجود دارد؟
پاسخ:

الف) چون بعد از مصوت بلند /و/، مصوت آمده است

ب) زبانی 

ج) چهار هجای کشیده

 

 

 

۱۵– در کدام یک از واژگان بیت زیر، مصوت بلند «ی»، همواره کوتاه است؟
«به دشت دل گیاهی جز گل رویت نمی‌روید / من این زیبا زمین را آزمودم مهین ای مهین!»

پاسخ:

گیاه

 

 

۱۶– برای بیت: «دل گفت وصالش به دعا باز توان یافت / عمری است که عمرم همه در کار دعا رفت» کدام وزن ترجیح ندارد؟
الف) مفعول مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن   ب) مستفعلُ مستفعلُ مستفعلُ مستف
پاسخ:

الف) مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن

 

 

۱۷– در کدام رکن از بیت «چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست / سخن شناس نه‌ای جان من خطا اینجاست» اختیار شاعری «ابدال» به کار رفته است؟
پاسخ:

رکن پایانی مصراع دوم

 

 

۱۸– نام بحر کدام یک از ابیات زیر، «رمل مثمن سالم» است؟
الف) هر که چیزی دوست دارد، جان و دل بر وی گمارد / هر که محرابش تو باشی، سر ز خلوت برندارد
ب) شیر مردی باید این ره را شگرف / زان که ره دور است و دریا ژرف ژرف
پاسخ:

الف) هر که جوری دوست دارد، جان و دل بر وی گمارد / هر که محرابش تو باشی، سر ز خلوت برندارد

 

 

۱۹– بیت «یاد باد آنکه زما وقت سفر یاد نکرد / به وداعی دل غمدیدهٔ ما شاد نکرد»
الف) تقطیع هجایی کنید.  ب) نشانه‌های هجایی آن را بگذارید.   ج) وزن بیت را بنویسید.
پاسخ:

ج) وزن (فاعلاتن(فاعلاتن) فعلاتن. فعلن)

 

 

۲۰– نام «قالب» هر یک از اشعار زیر را بنویسید.
الف) «می تراود مهتاب / می‌درخشد شب تاب / نیست یک دم شکند خواب به چشم کس و لیک / غم این خفتهٔ چند / خواب در چشم ترم می‌شکند»
ب) هر لحظه به شکلی بت عیار برآمد    دل برد و نهان شد
هر دم به لباس دگر آن یار برآمد      گه پیر و جوان شد

پاسخ:

الف) شعر نو (نیمایی)

ب) مستزاد

 

 

 

زیبایی شناسی: 
۲۱– در هر یک از بیت‌های گروه «الف»، کدام آرایهٔ ادبی گروه «ب» به کار رفته است؟

(در ستون «ب» یک مورد اضافی است.)

۱) تضمین

۲) تضاد

۳) اغراق

۴) اسلوب معادله

 

 

۲۲– برای هر یک از ابیات زیر، آرایهٔ مناسب را از داخل کمانک انتخاب کنید.
الف) چون جواب احمق آمد خامشی / این درای سُخن چون می کشی (تلمیح – حسن تعلیل)
ب) من مسلمانم، / قبله‌ام یک گل سرخ / جانمازم چشمه، مهرم نور / دشت سجاده‌من (متناقض نما – مراعات نظیر)
پاسخ:

الف) تلمیح

ب) مراعات نظیر

 

 

 

۲۳– با توجه به بیت زیر:
«نرگس همی رکوع کند در میان باغ / زیرا که کرد فاخته بر سرو موذنی»
الف) شاعر چه دلیلی برای «رکوع گل نرگس» بیان کرده است؟
ب) این آرایه و هنر شاعرانه چه نام دارد؟

پاسخ:

الف) شاعر علت رکوع گل نرگس را اذان گفتن فاخته بر روی سرو دانسته است.

ب) حسن تعلیل

 

 

 

۲۴– در بیت «افروختن و سوختن و جامه دریدن / پروانه ز من، شمع ز من، گل ز من آموخت»
الف) «لف» اول را بیابید.   ب) نوع این «لف و نشر» را بنویسید.
پاسخ:

الف) افروختن

ب) لف و نشر نامرتب

 

 

 

۲۵– با ذکر دلیل ثابت کنید در بیت زیر آرایهٔ «متناقض نما» به کار رفته است.
«می خورم جام غمی هم دم به شادی رخت / خُرّم آن کس کاو بدین غم شادمانی می‌کند»
پاسخ:

با غم شادمانی کردن در کلام شاعر به شکل ادبی و هنرمندانه، تناقض دارد زیرا نمی‌توان با غم شادمانی کرد و این غیر ممکن است.

 

 

 

۲۶– در بیت «روی خوبت آیتی از لطف بر ما کشف کرد / زان زمان جز لطف و خوبی نیست در تفسیر ما»
الف) کدام واژه، آرایهٔ «ایهام تناسب» را به وجود آورده است؟
ب) این واژه با کدام کلمه در بیت، «تناسب» برقرار کرده است؟
پاسخ:

الف) آیت

ب) تفسیر

 

 

 

۲۷– با توجه به ابیات:
۱- از صدای سخن عشق ندیدم خوش تر / یادگاری که در این گنبد دوّار بماند
۲- دل چو غافل شد ز حق، فرمان پذیر تن بود / می‌برد هر جا که خواهد اسب، خواب‌آلوده را
الف) در کدام بیت آرایهٔ «اسلوب معادله» وجود دارد؟
ب) چگونه به وجود این آرایه در بیت پی برده‌اید؟ (ذکر یک دلیل کافی است)
پاسخ:

الف) بیت ۲ دل چو غافل شد ز حق، فرمان پذیر تن بود / می‌برد هر جا که خواهد اسب، خواب آلوده را

ب) هریک از دو مصراع استقلال نحوي و معنایی دارند و مصراع دوم درحکم مصداق و تأییدي براي مصراع اول است. شاعر، بر پایۀ تشبیه بین دو مصراع ارتباط معنایی برقرار کرده است.(ذکر یک دلیل کافی است) 

 

 

 

۲۸– در بیت «خانه زندان است و تنهایی ضلال / هر که چون سعدی گُلیستانیش نیست»:
الف) در کدام واژه، آرایهٔ «ایهام» به کار رفته است؟
ب) معنی مختلف این واژه را بنویسید.
پاسخ:

الف) گلستان

ب) باغ و گلزار / کتاب گلستان سعدی

 

 

 

۲۹– در سروده «با من به خیابان / تا بشنوی بوی زمستانی که در باغ رخنه کرده است»
الف) آرایهٔ قسمت مشخص شده چه نام دارد؟   ب) دلیل خود را برای وجود این آرایه بنویسید.

پاسخ:

الف) حسن آمیزی

ب) زیرا شاعر دو حس بویایی و شنوایی را آمیخته کرده است.

 

 

نقد و تحلیل نظم و نثر 
۳۰– با توجه به شعر زیر از «قیصر امین‌پور» به پرسش‌ها پاسخ دهید.
سراپا اگر زرد و پژمرده‌ایم / ولی دل به پاییز نسپرده‌ایم
چو گلدان خالی لب پنجره / اگر از خاطرات تُرک خورده‌ایم
اگر داغ دل بود، ما دیده‌ایم / اگر خون دل بود، ما خورده‌ایم
اگر دل دلیل است، آورده‌ایم / اگر داغ شرط است، ما برده‌ایم
الف) یک مورد از ویژگی‌های «فکری» این سروده را بیان کنید.
ب) مفهوم کنایی مصراع «اگر خون دل بود، ما خورده‌ایم» چیست؟
پاسخ:

الف) استقامت و پایداری در دوران دفاع مقدس – سربلندی و افتخار – زنده نگه داشتن خاطرات و حفظ ارزش‌های دفاع مقدس.

ب) «خون دل خوردن» به مفهوم غصه خوردن و ناراحتی دیدن

 

 

۳۱– با توجه به متن زیر:
«وقتی بچه‌هایی که می‌افتادند، خوابیده به سمت خاکریز نشانه می‌رفتند و آخرین رمق‌هایشان را در آخرین فشنگ‌هایشان می‌ریختند و شلیک می‌کردند. جایز نبود که من همچنان بی‌حرکت بمانم و فقط دنبال شما بگردم. آن قسمت خاکریز را که بیشتر آتش به پا می‌کرد، نشانه رفتم و یک خشاب فشنگم را درست در همان نقطه آتش، خالی کردم و با خاموش شدن آن آتش که تیربار به نظر می‌آمد، نیرو گرفتم…» «سید مهدی شجاعی»
الف) دو ویژگی «زبانی» برای این متن بنویسید.
ب) نویسنده، این متن را در چه قالبی نوشته است؟
پاسخ:

الف) ۱- بهره گیری از ساده نویسی ۲- زبان داستان‌ها به ویژه در زمان جنگ بیشتر عامیانه است. ۲- با انقلاب اسلامی و وقوع جنگ تحمیلی، بسیاری از واژه‌های مربوط به فرهنگ ایثار و شهادت و مبارزه و مقاومت وارد زبان داستان این دوره شد. (ذکر دو مورد کافی است.)

ب) قالب نوشته خاطره نویسی است.

 

 

 

۳۲– شعر زیر سرودهٔ «نیما یوشیج» است. یک ویژگی برای آن ذکر نمایید.
«شب تیرهٔ دیوانه‌ای کاو / دل به رنگی گریزان سپرده / در درهٔ سرد و خلوت نشسته / همچو ساقه گیاهی فسرده / می‌کند داستانی غم آور …»
پاسخ:

تغییر در آوردن جایگاه قافیه و کوتاهی و بلندی مصراع‌ها – نگاه نو و نگرش عاطفی به واقعات ملموس – سیر آزاد تخیل – نزدیک به ادبیات نمایشی از ویژگی‌های شعر نیما است. (ذکر یک مورد کافی است.)

 

 

 

۳۳– در سرودهٔ زیر کدام آرایه به کار نرفته است؟
«رود می‌نالد / جغد می‌خواند / غم بیاویخته با رنگ غروب / می‌تراود ز لبم قصه سرد / دلم افسرده در این تنگ غروب»
الف) استعارهٔ مکنیه   ب) حسن آمیزی   ج) متناقض نما   د) جناس
پاسخ:

گزینه ج (متناقض نما)

 

 

 

۳۴– متن زیر از «علی اکبر دهخدا» است. دو ویژگی «زبانی» آن را بیان کنید.
«ننه، هان! این زمین روی چه؟ روی شاخ گاو، گاو روی چیه؟ روی ماهی، ماهی روی چیه؟ روی آب، آب روی چیه؟ وای وای! الهی روده‌ات ببره، چقدر حرف می‌زنی؟! حوصلم سر رفت! آفتابه لگن شش دست، شام و ناهار هیچی! گفت نخور، عسل و خربزه با هم نمی‌سازند.»
پاسخ:

ساده و قابل فهم بودن نثر – استفاده از عبارات عامیانه – کم بودن لغات و ترکیبات ناآشنای عربی

 

 

 

۳۵– دو مورد از ویژگی‌های متن زیر از «جمال‌زاده» را بنویسید.
«گفتم ای بابا، خدا را خوش نمی‌آید. این بدبخت‌ها سالِ آزگار برایشان چنین پایی می‌افتد و شکم‌ها را مدتی است صابون زده‌اند که کباب غاز بخورند و ساعت شماری می‌کنند. چطور است از منزل یکی از دوستان و آشنایان یک دست دیگر ظرف و لوازم عاریه بگیریم؟»

پاسخ:

۱) بسیاری از واژه‌ها، کنایات و اصطلاحات عامیانه در آن به کار رفته است.
۲) نثر داستانی تحت تأثیر زبان گفتار و محاوره است.
۳) کوتاهی جملات و کاربرد افعال فراوان در متن دیده می‌شود.
۴) در این متن گونه‌های نثر فنی و مصنوع جایگاهی ندارند.

 

سوال امتحان نهایی فنون دوازدهم خرداد ۹۹

 

تاریخ ادبیات
۱– چرا ادبیات دوره بیداری – به ویژه شعر – زبان محاوره را برگزید؟
پاسخ:

الف) برای ارتباط با توده مردم

 

 

۲– کدام مورد از آثار محمد تقی بهار (ملک الشعرا) نیست؟
الف) تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران ب) تاریخ تطور نظم فارسی
ج) سبک شناسی د) سرگذشت حاجی بابای اصفهانی

پاسخ:

«ب» (سرگذشت حاجی بابای اصفهانی)

 

 

۳– شهریار از کدام شاعر غزل سرای نامی ایران، تأثیر فراوان پذیرفته است؟
الف) حافظ ب) خواجوی کرمانی
ج) مولوی د) سعدی
پاسخ:

«ب» (حافظ)

 

 

۴– نام آثار در ستون «الف» را به پدیدآورندگان آثار در ستون «ب» وصل کنید. (در ستون «ب» یک مورد اضافی است.)

پاسخ:

الف) با گزینه ۲

ب) با گزینه ۴

ج) با گزینه ۱

 

سبک شناسی
۵– درست یا نادرست بودن عبارت‌های زیر را مشخص کنید.
الف) بسیاری از نثر‌های دوره بیداری به ویژه نثر داستانی به موضوع خرافات می‌پردازد.
ب) در سطح ادبی دوره بیداری، صنایع ادبی از نثر جدا می‌شود و نثر در خدمت بیان خواست و آمال مردم به شکلی پویا ظاهر می‌گردد.
ج) از بارزترین ویژگی‌های ادبیات دوره بیداری توجه به تعلیم و تربیت جدید بوده‌است.
پاسخ:

ب) سبک شناسی

الف) نادرست، ب) درست، ج) نادرست

 

 

۶– جاهای خالی را با واژه مناسب کامل کنید.
الف) گرایش شاعران دوره بیداری به قالب‌های کم کاربرد مانند: مستزاد و چهارپاره، زمینه را برای ظهور ……………. فراهم کرد.
ب) در نثر دوره بیداری عبارت‌های وصفی دور و دراز و لفاظی‌های بیجا در نامه‌ها و نوشته‌ها ……………. می‌یابد.
ج) نثر دوران مشروطه با ویژگی‌هایی چون نوگرایی، تجددخواهی و آزادی‌طلبی و با هدف ……………. گسترش یافت.

پاسخ:

الف) شعر نو، ب) کاهش آثار، ج) تاثیر بر عامه مردم

 

 

موسیقی شعر
۷– مشخص کنید وزن کدام مصراع «همسان» است؟
الف) هرگز کسی به خوبی، چون یار ما نباشد ب) عاقبت گرگ زاده گرگ شود
پاسخ:

الف) وزن: «مفعول فاعلاتن/مفعول فاعلاتن» همسان دواختی است،

ب) وزن: فاعلاتن مفاعیلن فعلن» ناهمسان است.

 

 

 

۸– برای بیت زیر، کدام وزن ترجیح دارد؟ چرا؟
«تا رفت مرا از نظر آن چشم جهان بین کس واقف از ما نیست که از دیده چه ها رفت»
الف) مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن ب) مستفعل مستفعل مستفعل مستفعل

پاسخ:

«ب»، چون نظم همسان «مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن» بر نظم ناهمسان برتری دارد و وزن بیت را بهتر نشان می‌دهد.

 

 

۹– وزن زیر در کدام گزینه درست آمده‌است؟
الف) ما نصیحت به جان گرگ کردیم ب) روزگاری در این سر بردیم
الف) فاعلاتن فاعلاتن فاعلن فع لن ب) فاعلاتن مفاعلن فع لن (چون مستفعلن فاعلات فع لن) مستفعلن مستفعلن
پاسخ:

ب) فاعلاتن مفاعلن فع‌لن

 

 

۱۰– با توجه به بیت «اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل ما را / به خال هندویش بخشم سمرقند و بخارا را»
الف) اختیاره «حذف همزه» در کدام هجای بیت صورت گرفته‌است؟
ب) تغییر کمیت مصوت‌ها را در هجاهای بیت مشخص کنید.
پاسخ:

الف) مصراع اول، هجای یازدهم «تا»

ب) مصراع اول، هجای(۳) – مصراع دوم، هجای (۳) و هجای (۱۲) – بلند تلفظ کردن مصوت کوتاه (یک مورد) – مصراع دوم، هجای (۵): کوتاه تلفظ کردن مصوت بلند.

 

 

۱۱– پس از تقطیع هجایی بیت زیر، «دو اختیارهایی» که به کار رفته در آن را پیدا کنید و بنویسید.
«به زهره گفتم آخر تو از آن پری چه دیدی کز اهتزاز برگ رخشید زبان به پایان برد»

پاسخ:

۱-بلند بودن هجای پایان نیم مصراع دوم مانند پایان مصراع اول

۲- اختیار قلب» آوردن مفاعلن به جای مفتعلن در رکن سوم مصراع دوم

 

 

۱۲– هر یک از بیت‌های گروه «الف» کدام آرایه ادبی گروه «ب» به کار رفته‌است؟ (قسمت «ب» یک مورد اضافه است.)

۱۳– آرایه‌های شاخص هر بیت از بیت زیر را که از کمّاً یکسانند مقابله‌ای بنویسید.
الف) ز دیوارها خشت و از بام سنگ / به کوي اندرون تیغ و تیر و خدنگ (اغراق- مراعات نظیر)
ب) باز آي که در غم تو ما را / چشمی و هزار چشمه آب است (مراعات نظیر- اغراق)
پاسخ:

الف) مراعات نظیر

ب) اغراق

 

 

۱۴– انواع «لف و نشر» را در ابیات زیر مشخص کنید.
الف) گر دهدت روزگار، دست و زبان زینهار / وردی بدانی مگوی، هر چه توانی مکن
ب) ذکر رخ و زلف تو دلم را  /  وردی است که صبح و شام دارد
پاسخ:

الف) مشوش (نامرتب)   

ب) مرتب

 

 

 

 

۱۵– در ابیات زیر، بخش‌هایی را که نشان دهندۀ آرایه‌های «تضاد» و «تناقض» است، مشخص کنید و برای تشخیص هر مورد دلیل بیاورید.
الف) تأمل کنان در خطا و صواب / بِه از ژاژخایان حاضرجواب
ب) چشم دل باز کن که جان بینی / و آن‌چه نادیدنی است آن بینی
پاسخ:

الف) خطا و صواب «تضاد»، چون دو امر متضادند «افراط»، این تضاد در یک امر است؛ نه دو امر.

 

 

 

۱۶– کدام آرایه ادبی، مناسب‌ترین ابزار برای تصویرآفرینی در حماسه است؟ این آرایه را در بیت زیر بیابید.
چو بوسید پیل ژیان سرانگشت اوی / گذر کرد بر مهره پشت اوی
پاسخ:

اغراق، همین که نوک تیر به سرانگشت رستم رسید از مهره پشت اشکش گذر کرد.(سرعت تیراندازی)

 

 

۱۷– در شعر زیر، کدام واژه دارای ایهام است؟ معانی آن را بنویسید.
«ناگهان انگار / بر لب آن چاه / سایه‌ای را دید / او شغاد، آن نابرادر بود.»
پاسخ:

«نابرادر» – ۱- برادر ناتنی، ۲- ناجوانمرد: نامرد

 

 

۱۸– با توجه به «ایهام تناسب» به کار رفته در بیت زیر:
«ز شور عشق، دل خویش چون سبک سازیم / نمک جدا به چه تدبیر از این کباب کنیم»
الف) واژهٔ «شور» در این بیت به معنی ……………. است؛ و معنی دیگر آن ……………. است.
ب) در معنایی که مورد نظر نیست، واژهٔ «شور» با ……………. تناسب دارد.

پاسخ:

الف) «غوغاً و هیجان»، «غمگین/پرنمک»

ب) «نمک»

 

 

۱۹– سروده زیر از «پروین اعتصامی» را بخوانید و به پرسش‌ها پاسخ دهید.
۱- «محتسب مستی به ره دید و گریبانش گرفت / مست گفت: ای دوست، این پیراهن است افسار نیست»
۲- گفت: «مستی، زان سبب افتان و خیزان میروی» گفت: «جرم راه‌ رفتن نیست، ره هموار نیست»
۳- گفت: «می‌باید تو را تا خانه قاضی برم» گفت: «رو، صبح آی، قاضی نیمه شب بیدار نیست»
۴- گفت: «نزدیک است والی را سرای، آن جا شویم» گفت: «والی از کجا در خانهٔ خمار نیست؟»
۵- گفت: «دیناری بده پنهان و خود را وارهان» گفت: «کار شرع، کارِ درهم و دینار نیست»
الف) شاعر در گفتگوی بین «محتسب» و «مست» از کدام شیوهٔ شعری استفاده کرده‌ است؟
ب) دو مورد «ویژگی زبانی» را در بیت چهارم بیابید و بنویسید.
ج) محتوای شعر پروین را از نظر فکری کلی (سطح فکری) بررسی کنید. (سه مورد)
پاسخ:

الف) مناظره
ب) ۱- رای یک افاقه سرای والی، والی مضاف الیه، ۲- شویم در معنی فعل خاص «برویم» خصوصیت سبک خراسانی
ج) انعکاس اوضاع نامطلوب سیاسی – اجتماعی عصر خود، ترسیم فساد و تزویر اجتماع، انتقاد اجتماعی و اعتراض به شیوه برخورد عاملان حکومت با مردم، بیان گستردگی و رواج نابسامانی‌ها و انحراف عمومی جامعه، بی‌عدالتی، بی‌بند و باری و فساد دستگاه حاکم، غفلت کارگزاران از امور دینی و انباشته به پدیده اجتماعی زشت‌خوی شاعر عصر. محتسب نماد انسان‌های حاکم بر جان و مال و ناموس مردم که تنها ظاهر شریعت را حفظ می‌کنند و در عمل به آن پایبند نیستند. مست، نماد انسان کاملاً آگاه مثل خود شاعر که در این پویش و با بینایی طنزآمیز نابسامانی جامعه را به تمسخر می‌گیرد و خود را تبرئه می‌کند. (سه مورد)

 

 

 

۲۰– با توجه به متن زیر از «جلال آل احمد» به پرسش‌ها پاسخ دهید.
«آخر چرا تصادف کردی؟ … » مثل اینکه سؤال را از او کردم. اما وقتی دیدم نمی‌تواند حرف بزند، خودم را به عنوان او دم چق کردم: «آخر چرا؟» به جانان عتابی و خطابی این‌ها را می‌گفتم که چشمم به دکتر کشیک افتاد. مرده‌شور اون برده. ساعت چهار تا حالا از این تن مردۀ خون‌مردۀ، جیفتون نیومد؟ … ». دستی روی شانه‌ام نشست و قریبانم را خواندند. برگشتم. پدرم بود. با همان هیکل و همان قیافهٔ نیمه همان شب اما سوخته‌تر و پژمرده‌تر. و تازه داشت گل از گلم می‌شکفت که شنیدم: «آقا کی باشند؟ » این را همان دکتر کشیک گفت که من باز سوارش شدم: «مرا می‌گید آقا؟ من هیشکی. یک آقا مدیر کوفتی. این هم معلمم. نوالهٔ تاریخ تشریح شما که… که یک مرتبه عقل هی زد که «پسرخفه شو!» و خفه شدم. دلم می‌خواست یک کلمهٔ دیگر بگوید. یک کنایه بزند. یک لبخند. کوچیک‌ترین نیش … ».
الف) توصیف جزئی رفتار و خصوصیات افراد از ویژگی‌های داستان جلال آل احمد است، نمونه‌ای از آن را در متن بیابید و بنویسید.
ب) معانی کنایه‌های زیر را بنویسید.
۱- گل از گلم می‌شکفت ۲- خودم را دم چق کردم
ج) یکی از ویژگی‌های سبکی نویسنده به کارگیری «حذف فعل» است. یک مورد در متن بالا پیدا کنید و بنویسید.
د) دو مورد از ویژگی‌های شاخص نثر دورهٔ معاصر تا انقلاب اسلامی را در متن بالا بنویسید.
پاسخ:

الف) دستی روی شانه‌ام نشست و فریاد‌م را خواباند. برگشتم. پدرم بود. با همان هیکل و همان قیافه. نیمه همان سیب اما سوخته‌تر و پلیده‌تر. (یک مورد)
ب) ۱- شاد شدن و لبخند زدن، ۲- خود را مقصر دانستن
ج) سوخته‌تر و پلیده‌تر «بده»، هیشکی «نیست»، مدیر کوفتی «هستیم»، این معلم «است»، نواله … «است». یک لبخند، «بزنید»، «بزند» (یک مورد)
د) کاربرد زبان محاوره و اصطلاحات عامیانه مانند: مرده‌شورتون ببره. هیشکی. حیف‌نون. نبوده‌اند از این مرد خون میره. ۲- کوتاهی و سادگی جملات ۳- به کاربردن کنایه و ضرب المثل) موجود در متن) ۴- طنز موجود در متن مانند: مدیر کوفتی (دو مورد)

 

 

۲۱– به چه علت تحقیقات ادبی و تاریخی در دوره مشروطه جاذبه‌ای نداشت؟
پاسخ:

به علت اشتغال اهل قلم به روزنامه‌نویسی و موضوعات دیگر.

 

 

 

۲۲– علت کم‌توجهی به کاربرد جمله‌ها و ترکیب‌های زبانی در شعر دوره بیداری چیست؟ (دو مورد)
پاسخ:

 

 

۲۳– بیت زیر دارای دو وزن است، هر دو وزن آن را بنویسید.
«لاف از سخن چو در توان زد آن خشت بود که بر توان زد»
پاسخ:

 

 

۲۴– آرایه قسمت‌های مشخص شدهٔ بیت‌های زیر را بنویسید.
الف) چنین گفت پیغمبر راستگوی / ز گهواره تا گور دانش بجوی
ب) خیال مشکین که بدان عارض گندمگون است / سر آن دانه که شد رهزن آدم اوست
پاسخ:

الف) تضمین

ب) تلمیح

 

 

۲۵– دو مورد از ویژگی‌های فکری شعر زیر را بنویسید.
«با این نسیم سحرخیز، برخیز اگر جان سپردیم / در باغ می‌ماند ای دوست، گل یادگار من و تو
دیروز در غربت باغ، من بودم و یک چمن داغ / امروز خورشید در دشت، آیینه دار من و تو» (سلمان هراتی)
پاسخ:

۱- نوید پیروزی انقلاب اسلامی

۲- مفهوم ایثار، فداکاری و شهادت در راه انقلاب اسلامی

۳- اشاره به دستاوردهای ارزشمند انقلاب

۴- مقایسه اوضاع جامعه سیاسی – اجتماعی قبل و بعد از انقلاب و ترسیم فضای مطلوب جامعه در سایه انقلاب اسلامی.

 

 

۲۶– موضوع کلی هر کدام از آثار زیر را بنویسید.
الف) تلخ و شیرین  ب) سووشون
پاسخ:

الف) داستان

ب) در برگیرنده داستان زندگی زری و یوسف. (اوضاع اجتماعی مردم فارسی در خلال جنگ جهانی دوم)

 

 

۲۷– نام پدیدآورندگان آثار زیر را بنویسید.
الف) طوفان در پرانتز  ب) جعفرخان از فرنگ برگشته
پاسخ:

الف) قیصر امین پور

ب) حسن مقدم

 

 

۲۸– متن زیر از داستان «ساتانامایا»ی سید مهدی شجاعی را از نظر ویژگی‌های داستان‌های بعد از انقلاب اسلامی در قلمرو فکری بررسی کنید.
«درست در همان لحظه، «شاما»ی «ماهو»ی غریبه‌ای گفتند و تفنگ از دستتان افتاد و من نفهمیدم چرا. ولی بی‌اختیار پیش دویدم تا تفنگ را بردارم و به دستتان بدهم؛ مثل گاهی که در کلاس، قلمی، کاغذی از دستتان می‌افتاد و ما بی‌اختیار خم می‌شدیم تا آن را به شما بدهیم.
ایستاده بودید ولی تفنگ را نگرفتید. به دستانتان نگاه کردم، دیدم که از مچتان خون می‌ریزد. تفنگ را با دست چپ از من گرفتید و همه را گفتید که بروند و بازگشتید به حال اولتان، انگار نه انگار که یک دست از دست داده‌اید.»
پاسخ:

۱- وقوع جنگ تحمیلی

۲- دفاع مقدس از وطن

۳- فرهنگ ایثار

۴- استقبال از شهادت

۵- اعتقادات دینی شیعی

۶- مقاومت هشت ساله مردم در جنگ تحمیلی

 

 

۲۹– در سطح فکری شعر دوره انقلاب، وضعیت حماسه و عرفان چگونه است؟
پاسخ:

روح حماسه و عرفان در شعر این دوره آشکار است. در حماسه، بعد زمینی غلبه دارد و در عرفان بعد آسمانی.

 

 

۳۰– هر یک از ویژگی‌های زیر، مربوط به کدام یک از قلمروهای سه‌گانهٔ شعر انقلاب اسلامی» است؟
الف) آشنایی زدایی و روی آوردن به ترکیب‌های بدیع و بی‌سابقه.
ب) بعد از پیروزی انقلاب، قالب‌های سنتی مورد توجه قرار گرفت.
پاسخ:

الف) زبانی

ب) ادبی

 

 

 

۳۱– پس از تعیین پایه‌های آوایی، «وزن» مصراع اول را بنویسید.
«در چه هنگامی بگویم من؟»
«یک نفر در آب دارد می‌گندد بیهوده جان قربان؟»
پاسخ:

درچِ هن گا / می بِ گو یم / من ؛ فاعلاتن فاعلاتن فع

 

 

 

۳۲– در بیت «رنگین سخنان در سخن خویش نهانند/ از نکهت خود نیست به هر حال جدا گل» چه آرایه‌ای به کار رفته است؟ بخشی را که آرایه در آن قرار دارد، مشخص کنید.
پاسخ:

حس آمیزی – رنگین سخنان

 

 

۳۳– شاعر در بیت «غنچه و گل، اشک بلبل گر نمی کردند پاک/ آستین چرا خونین شد دامن آن» چه آرایه‌ای را در شعر خلق کرده‌ است؟ در مورد تشخیص خود بنویسید.
پاسخ:

«حسن تعلیل»، «دلیل خونین بودن برگ و گل برگ‌های غنچه و گل، پاک کردن اشک خونین بلبل است.» دلیلی هنری، اما غیر واقعی و خیالی است که مخاطب را قانع می‌سازد.

 

 

۳۴– در کدامیک از بیت‌های زیر، آرایهٔ «اسلوب معادله» آمده‌است؟ برای تشخیص خود دلیل بیاورید.
الف) ابر از آن پیدا شود کز رشک خورشید رخش / آستین بر رخ نهد، با دامن تر آفتاب
ب) فکر شنبه تلخ دارد جمعهٔ اطفال را / عشرت امروز بی‌اندیشه فردا خوش است
پاسخ:

گزینه «ب» بیان مطلب در هردو مصراع مستقل است. به نحوی که مصرع دوم معاد و مصداق مصراع اول است. برپایه «تشبیه» است؛ همانطوری که فکر شنبه جمعه اطفال را خراب می‌کند. اندیشه فردا نیز خوشی امروز را خراب می‌کند. (یک دلیل کافی است)

 

 

 

۳۵– شعر زیر در چه قالبی سروده شده‌است؟ یکی از ویژگی‌های این نوع شعر را بنویسید.
پروانه و شمع و گل شبی آشفته‌اند     در طرف چمن
وز جور و جفای دهر با هم گفتند          بسیار سخن
پاسخ:

مستزاد. از مصراع های کوتاه و بلند ساخته شده است.

 

 

 

۳۶– «نام بحر» بیت زیر را بنویسید.
«در خود نمی‌بینم که بی او توانم ساختن / یا دل توانم یک زمان از کار او پرداختن»

پاسخ:

بحر رجز – مثمن سالم