1

در تاریخ ۲ ژوئن ۲۰۲۵، کوه آتشفشانی اتنا در ایتالیا که یکی از فعال‌ترین آتشفشان‌های زمین به‌شمار می‌رود، بار دیگر فوران کرد و چیزی را به نمایش گذاشت که کارشناسان از آن به‌عنوان «فواره‌ای از گدازه» یاد کردند؛ پدیده‌ای که باعث شد گردشگران با شتاب به پایین کوه پناه ببرند.

در اواخر مارس ۲۰۲۱، هزاران نفر در ایسلند به دره گلدینگادالور رفتند تا فوران آتشفشان فاگرادالسفیال را ببینند؛ نخستین فوران این آتشفشان طی نزدیک به ۸۰۰ سال گذشته بوده است. برخی از بازدیدکنندگان عکس می‌گرفتند، عده‌ای در سکوت به تماشای این منظره شگفت‌انگیز نشسته بودند و حتی برخی مشغول کباب کردن مارشملو بر فراز جریان‌های گدازه بودند، در حالی که ابرهای سفید خاکستر در آسمان به‌آرامی بالا می‌رفتند و سنگ‌های سیاه را پشت سر می‌گذاشتند.

فوران‌های آتشفشانی از دیرباز زمینه‌ای حاصلخیز برای رشد گردشگری ایجاد کرده‌اند. گردشگران ژاپنی از قرن هشتم میلادی تاکنون در اقامتگاه‌های سنتی با چشمه‌های آب گرم (اونسن ریوکان) در نزدیکی آتشفشان‌ها اقامت داشته‌اند. ویرانه‌های شهر رومی پمپئی که در سال ۷۹ میلادی بر اثر فوران وزوویوس با لایه‌ای از خاکستر حفظ شدند، در قرون ۱۷ و ۱۸ از مقاصد اصلی گردشگران تور بزرگ اروپا بودند.

اما خود صدای بخار، ترق‌وتروق و هیجان آتشفشان‌های فعال نیز برای بسیاری جذابیت ویژه‌ای دارد. بااین‌حال، سفر به نزدیکی یک آتشفشان فعال خالی از خطرات و پرسش‌های اخلاقی نیست. این تجربه می‌تواند هیجان‌انگیزترین ماجرای عمر شما باشد یا یک وسوسه مرگبار. پیش از آنکه برای تماشای چنین پدیده‌ای وسوسه شوید، بد نیست نکاتی را بدانید.

ظهور «شکارچیان گدازه»

در دهه گذشته، گردشگری آتشفشانی با سرعت زیادی رشد کرده که بخشی به‌واسطه‌ی شبکه‌های اجتماعی و پدیده‌ای موسوم به «شکارچیان گدازه» بوده است. این افراد در جست‌وجوی مکان‌های افسانه‌ای و دودی مانند کوه وزوویوس هستند (که به همراه بیش از ۲۰ سایت فعال آتشفشانی دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند). در آمریکا نیز چندین پارک ملی دارای آتشفشان‌های فعال هستند؛ از جمله کوه رِینی‌یر در واشنگتن، قله لاسن در کالیفرنیا، و کالدرای یلوستون در وایومینگ.

فردای فوران کوه کیلاویا در جزیره هاوایی در ۲۰ دسامبر ۲۰۲۰، بازدید از پارک ملی آتشفشان‌های هاوایی به‌طور چشمگیری افزایش یافت. بسیاری از ۸۰۰۰ بازدیدکننده از اهالی بودند، اما هم‌زمان با کاهش محدودیت‌های سفر ناشی از کرونا، گردشگران غیر بومی نیز به طور پیوسته وارد شدند.

بسته به محل، گردشگران می‌توانند تورهای قایق‌سواری گدازه‌ای، پروازهای هلی‌کوپتر بر فراز کالدراها، یا حتی پیاده‌روی تا لبه دریاچه گدازه را تجربه کنند. اما این ماجراجویی‌ها بی‌خطر نیستند. فوران‌ها اغلب گازهای سمی مانند دی‌اکسید گوگرد تولید می‌کنند (که در فاگرادالسفیال نیز وجود داشت) و می‌تواند به ریه‌ها آسیب برساند. بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰، دست‌کم ۱۱۴۳ نفر در اثر انفجارهای آتشفشانی جان خود را از دست دادند؛ از جمله ۲۲ گردشگر در نیوزیلند که در ۹ دسامبر ۲۰۱۹ هنگام فوران ناگهانی آتشفشان وایت آیلند کشته شدند و ۲۵ نفر دیگر نیز زخمی شدند.

با این حال، چنین فجایعی به‌جای کاهش گردشگری، حس کنجکاوی افراد را بیشتر برانگیخته‌اند. به‌جای دوری از مناطق درگیر، ماجراجویان بیشتر به آنجا جذب می‌شوند.

هدف‌گیری فوران‌ها

فوران آتشفشان‌ها معمولاً در اثر افزایش فشار ماگما یا حرکت صفحات تکتونیکی رخ می‌دهد که گاه با زلزله نیز همراه است. در برخی موارد، فرسایش یا ذوب یخچال‌های طبیعی به‌آرامی زمین را جابه‌جا کرده و منجر به فوران می‌شود؛ گاهی نیز رانش‌های ناگهانی کوهستان این پدیده را رقم می‌زنند. فعالیت‌های آتشفشانی در سراسر جهان توسط رصدخانه‌های علمی نظارت می‌شوند، بنابراین اغلب فوران‌ها غافلگیرکننده نیستند.

شدت خطر بستگی به نوع گدازه دارد: گدازه رقیق و روان به‌آرامی جاری می‌شود، اما گدازه غلیظ و چسبناک باعث حبس گازها و درنتیجه فوران‌های انفجاری و مرگبار می‌شود. آگاهی از نوع آتشفشان می‌تواند جان شما را نجات دهد.

زندگی در سایه آتشفشان

بیش از ۱۵۰۰ آتشفشان فعال در ۸۱ کشور جهان وجود دارد. برای صدها میلیون انسانی که در نزدیکی آن‌ها زندگی می‌کنند، آتشفشان‌ها بخشی از زندگی روزمره‌اند،‌ درست مثل ترافیک یا باران‌های مکرر.

آتشفشان ساکوراجیما در استان کاگوشیما ژاپن یکی از فعال‌ترین آتشفشان‌های این کشور است و هر چهار تا ۲۴ ساعت فوران می‌کند. الکس بردشاو، مدیر ارتباطات بین‌المللی استان کاگوشیما می‌گوید: «مردم کاگوشیما حتی زحمت نگاه کردن به آسمان را هم نمی‌کشند؛ فوران آن‌قدر رایج است که دیگر عادی شده.»

ساکوراجیما و مردم محلی رابطه‌ای متقابل دارند. خاک حاصلخیز اطراف آتشفشان کمک کرده کاگوشیما به‌خاطر تربچه‌های معروف دایکن و پرتقال‌های کوچک کومیکان شناخته شود. در هاوایی، ارتباط با آتشفشان‌ها بخشی از افسانه‌های پیدایش جزیره‌هاست. سرودهای باستانی هاوایی از «پله» خدای آتشفشان‌ها و آتش به‌عنوان «کسی که زمین مقدس را شکل می‌دهد» یاد می‌کنند.

گردشگری در مرز فاجعه

برخی شاخه‌های گردشگری آتشفشانی به «گردشگری تاریک» نزدیک می‌شوند. در سال ۲۰۱۰، ۳۵۳ نفر در اثر فوران آتشفشان مراپی در اندونزی کشته شدند و بیش از ۴۰۰ هزار نفر خانه‌هایشان را از دست دادند. اما اندکی بعد، تورهایی برای بازدید از روستاهای پوشیده از خاکستر برگزار شد، بازتابی از قالب‌های انسانی پمپئی که روایتگر مرگ وحشتناک ساکنانش بودند.

در سال ۲۰۱۸، فوران‌های پی‌درپی کوه کیلاویا باعث تخریب حدود ۶۰۰ خانه، جاده، مزرعه و دامداری در جزیره هاوایی شد. در همان ماه مه، در حالی‌که آتش‌سوزی هنوز در محله‌ها ادامه داشت، هزینه‌های گردشگری به میزان ۳.۳ درصد افزایش یافت و به ۱۷۳.۹ میلیون دلار رسید. شرکت‌های گردشگری ناچار بودند بین پاسخ‌گویی به خواسته گردشگران و احترام به ساکنان آسیب‌دیده تعادل برقرار کنند.