02 مرداد 1404 ساعت 21:13
چین با کنترل تقریبی بر منابع عناصر خاکی کمیاب، می‌تواند صنعت تولید خودرو در جهان را فلج کند. این کشور همین حالا نیز توانسته با اعمال محدودیت‌های صادراتی در سال ۲۰۲۵، تولید خودروهای جهانی را متوقف کند. اما ماجرا چیست؟
در ماه آوریل سال ۲۰۲۵، چین تصمیم گرفت صادرات عناصر خاکی کمیاب را به‌طور کامل متوقف کند. این تصمیم، به دلیل وابستگی قابل توجه صنایع مختلف به این مواد، ضرباتی شدید به زنجیره تأمین جهانی وارد کرد. صنایعی مانند خودروسازی، صنعت نیمه‌هادی‌ها و تولیدات هوافضا، همگی به مواد خامی مانند این عناصر وابسته‌اند. به دنبال این اقدام، کارخانه‌های خودرویی نظیر واحد تولید فورد اکسپلورر در آمریکا و چند تولیدکننده اروپایی مجبور به تعطیلی شدند. اگرچه چین در ماه ژوئن محدودیت‌ها را کاهش داد، اما تحلیلگران هشدار داده‌اند که این اقدامات ممکن است در آینده دوباره تکرار شوند، به‌ویژه در شرایطی که تنش‌های تجاری جهانی افزایش یابد.
عناصر خاکی کمیاب چیستند و چرا اهمیت دارند؟
عناصر خاکی کمیاب به گروهی از ۱۷ عنصر شیمیایی اطلاق می‌شود که شامل ۱۵ عضو لانتیانید جدول تناوبی به‌همراه اسکاندیوم و ایتریوم هستند. اگرچه این عناصر در پوسته زمین به مقدار زیادی یافت می‌شوند، اما در غلظت‌های بسیار کم و در ترکیبات پیچیده موجودند و استخراج آن‌ها به شدت دشوار است.
این عناصر چه کاربردی در خودروها دارند؟
عناصر خاکی کمیاب در تمام خودروها، چه با موتور احتراق داخلی (ICE) و چه خودروهای برقی (EV)، نقش اساسی ایفا می‌کنند. مثلاً نئودیمیوم و تربیوم در ساخت قوی‌ترین آهنرباهای دائمی استفاده می‌شوند که در موتورهای پنجره‌های برقی، صندلی‌های برقی، سیستم تهویه مطبوع و بلندگوهای خودرو به‌کار می‌روند. همچنین، یترا هم در شمع‌های موتور، هم در کاتالیزورهای کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و حتی در جلا دادن شیشه خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چرا چین قدرت انحصاری در این بازار دارد؟
چین به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و پالاینده عناصر خاکی کمیاب، ۶۹٪ از استخراج و ۱۰۰٪ فرآوری این مواد را در اختیار دارد. این کشور تکنولوژی، نیروی انسانی ارزان و سیاست‌های محیط‌زیستی انعطاف‌پذیرتری نسبت به دیگر کشورها دارد که اجازه می‌دهد با هزینه کمتر و در تیراژ بالا این عناصر را تولید کند. یکی از چالش‌های کشورهای غربی در این زمینه، هزینه بسیار بالای فرآوری دقیق و رعایت اصول زیست‌محیطی است.
اما تولید عناصر خاکی کمیاب عاری از پیامد نیست. در بسیاری از معادن چین، استانداردهای ایمنی و زیست‌محیطی رعایت نشده و پسماندهای رادیواکتیو و خطرناک تولید می‌شود؛ امری که به پیدایش “روستاهای سرطانی” منجر شده است.
آیا راهی برای حذف وابستگی به چین وجود دارد؟
به نظر می‌رسد که حداقل در کوتاه‌مدت، جایگزینی برای تسلط چین وجود ندارد. تولید این عناصر در کشورهای غربی، علاوه بر نیاز به سرمایه‌گذاری عظیم، با موانع زیست‌محیطی پیچیده‌ای روبه‌رو است. تلاش‌های تحقیقاتی برای یافتن فناوری‌های جایگزین یا کاهش نیاز به عناصر خاکی کمیاب نیز همچنان در مراحل اولیه قرار دارند.
در نهایت، تسلط چین بر این بازار استراتژیک باعث می‌شود که هرگونه تغییر در سیاست‌های صادراتی آن، تأثیر معناداری بر تولید خودروهای جهانی داشته باشد.
source