سندرم دامپینگ (Dumping syndrome) یکی از عوارض شایع جراحی‌های معده است که به‌دلیل تخلیه سریع غذا از معده به روده کوچک رخ می‌دهد. این اختلال می‌تواند علائمی مانند تهوع، سرگیجه، تعریق، اسهال و افت ناگهانی قند خون را به‌دنبال داشته باشد. شدت علائم می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد اما در بیشتر موارد، با اصلاح رژیم غذایی و تغییر سبک زندگی قابل‌کنترل است. در این مقاله از دیجیاتو سندرم دامپینگ را تعریف می‌کنیم و به بررسی علت، علائم، تشخیص و نحوه درمان آن و همچنین رژیم غذایی مناسب برای بهبود این سندرم می‌پردازیم.

سندرم دامپینگ چیست؟

سندرم دامپینگ مجموعه‌ای از علائم مانند اسهال، تهوع، سرگیجه یا خستگی پس از صرف غذا است که به‌دلیل تخلیه سریع معده رخ می‌دهد. در این وضعیت، غذا، به‌ویژه قند، خیلی سریع از معده به دوازدهه (بخش ابتدایی روده کوچک) منتقل می‌شود.

سندرم دامپینگ معمولاً در افرادی دیده می‌شود که عمل جراحی معده یا مری انجام داده‌اند اما می‌تواند به‌دلیل دیابت یا مصرف برخی داروها نیز ایجاد شود. علت اصلی آن، عملکرد ناکافی یا نبود بنداره پیلور (Sphincter Pylore)، دریچه‌ای که بین معده و دوازدهه قرار دارد، است.

چه کسانی به سندرم دامپینگ مبتلا می‌شوند؟

سندرم دامپینگ معمولاً به‌عنوان یک عارضه پس از جراحی‌های معده یا جراحی‌هایی که روی مری در محل اتصال آن به معده انجام می‌شوند، بروز می‌کند. تخمین زده می‌شود که ۲۰ تا ۵۰ درصد از افرادی که تحت جراحی معده قرار می‌گیرند، درجاتی از علائم این سندرم را تجربه کنند.

این وضعیت در بیمارانی دیده می‌شود که بخش بزرگی از معده آنها تحت عمل‌هایی مانند گاسترکتومی (برداشتن معده) و اسلیو برداشته شده یا تحت جراحی بای‌پس معده قرار گرفته‌اند که مسیر گوارش را تغییر می‌دهد.

سندرم دامپینگ به‌دلیل بیماری قبلی

در موارد نادر، این سندرم ممکن است به‌دلیل ابتلا به برخی بیماری‌های گوارشی نیز رخ دهد. بیماری‌هایی مانند:

انواع و بروز علائم سندرم دامپینگ

این سندرم ۲ نوع دارد که براساس زمان بروز علائم دسته‌بندی می‌شوند:

سندرم دامپینگ زودرس: ۱۰ تا ۳۰ دقیقه پس از صرف غذا اتفاق می‌افتد. این حالت ناشی از ورود سریع مایعات به روده پس از تخلیه ناگهانی حجم زیادی از غذا از معده است. به‌خصوص درمورد غذاهای شیرین، ورود محتویات پرفشار به روده کوچک باعث کشیدگی سریع آن شده و موجب علائمی همچون اسهال اسمزی، اتساع روده کوچک، دردهای شکمی و کاهش حجم خون می‌شود.

سندرم دامپینگ دیررس: ۲ تا ۳ ساعت پس از صرف غذا رخ می‌دهد. در این وضعیت، قند بیش‌ازحد وارد روده شده و سطح گلوکز خون را افزایش می‌دهد و باعث ترشح بیش‌ازحد انسولین از پانکراس می‌شود. این امر منجر به افت سریع قند خون شده که به آن هیپوگلیسمی گفته می‌شود.

علائم سندرم دامپینگ بسته به نوع آن متفاوت است و از فردی به فرد دیگر تغییر می‌کند. شایع‌ترین علائم سندرم دامپینگ زودرس عبارت‌اند از:

• حالت تهوع
• استفراغ کردن
• درد و گرفتگی شکمی
• متورم شدن شکم
• اسهال
• احساس سیری یا نفخ شدید پس از غذا
• تعریق
• سرگیجه
• سرخ شدن یا گرگرفتگی صورت و پوست
• تپش قلب یا ضربان نامنظم

علائم سندرم دامپینگ دیررس

• ضعف
• خستگی
• احساس لرز و عرق سرد
• افت قند خون (هیپوگلیسمی)
• گرگرفتگی و قرمز شدن پوست
• ازدست‌دادن تمرکز یا آشفتگی ذهنی (مه مغزی)

حدود ۷۵ درصد افراد مبتلا به این سندرم، علائم نوع زودرس و ۲۵ درصد علائم نوع دیررس را تجربه می‌کنند. برخی نیز ترکیبی از هر 2 نوع را دارند.

چرا سندرم دامپینگ رخ می‌دهد؟

در حالت طبیعی، غذا و مایعات پس از ورود به معده مدتی در آن باقی می‌مانند و با اسید معده ترکیب می‌شوند. در این مرحله، تجزیه اولیه مواد غذایی صورت می‌گیرد و سپس غذا به روده کوچک منتقل شده و روند هضم ادامه می‌یابد.

این فرایند که به آن حرکات گوارشی معده گفته می‌شود، تحت‌تأثیر عضلات، اعصاب و سیگنال‌های هورمونی انجام می‌شود که با هماهنگی یکدیگر زمان و نحوه تخلیه معده را تنظیم می‌کنند. اگر این سیستم دچار اختلال شود، این هماهنگی از بین رفته و فرایند تخلیه معده کنترل‌نشده می‌شود.

هرگونه تغییر در شکل و ابعاد معده بر اثر جراحی می‌تواند عملکرد طبیعی آن را مختل کند. در افرادی که به دلایلی مانند چاقی تحت عمل جراحی معده قرار می‌گیرد، بخشی از معده یا در برخی موارد کل آن برداشته می‌شود. این افراد پس از جراحی با عوارض متعددی مواجه می‌شوند که یکی از رایج‌ترین آنها سندرم دامپینگ است.

در سندرم دامپینگ، دریچه پیلور که در انتهای معده قرار دارد، ناگهان باز شده و همه محتویات معده را قبل از تکمیل فرایند هضم، به روده کوچک تخلیه می‌کند. ورود حجم زیادی از غذای نیمه‌هضم‌شده به روده کوچک باعث می‌شود که روده برای سازگاری با این وضعیت، مقدار زیادی مایعات جذب کرده و هورمون‌های خاصی ترشح کند.

همچنین، اگر روده کوچک مقدار زیادی قند را به‌صورت ناگهانی دریافت کند، ممکن است باعث تحریک بیش‌ازحد سیستم گوارشی شود. در این شرایط، روده کوچک به پانکراس پیام می‌دهد تا انسولین بیشتری برای تنظیم قند خون ترشح کند. این مسئله می‌تواند منجر به کاهش ناگهانی قند خون (هیپوگلیسمی) شود که علائمی مانند سرگیجه، لرزش بدن و تپش قلب را به‌همراه دارد.

در سندرم دامپینگ، ازآنجاکه سرعت عبور مواد غذایی از دستگاه گوارش افزایش می‌یابد، بیشتر افراد مبتلا دچار اسهال می‌شوند.

سندرم دامپینگ را چگونه تشخیص می‌دهند؟

پزشک معمولاً این سندرم را براساس علائم بیمار تشخیص می‌دهد. همچنین، برخی آزمایش‌ها می‌توانند برای تشخیص ابتلا به این سندرم انجام شوند:

تست تحمل گلوکز خوراکی: این آزمایش میزان قند خون را قبل و بعد از نوشیدن محلول گلوکز اندازه‌گیری می‌کند. همچنین میزان هماتوکریت (تعداد گلبول‌های قرمز) را نیز اندازه‌گیری می‌کند. افزایش هماتوکریت پس از نوشیدن گلوکز نشان‌دهنده حرکت حجم زیادی از مایعات از خون به داخل روده‌هاست. کاهش قند خون یک تا ۳ ساعت بعد از آن، نشان‌دهنده سندرم دامپینگ دیررس است.

تست تنفس هیدروژن: این آزمایش میزان هیدروژن موجود در تنفس بیمار را پس از نوشیدن محلول گلوکز اندازه‌گیری می‌کند. آزمایش تنفس مثبت برای هیدروژن نشان‌دهنده این است که گلوکز به‌خوبی در روده کوچک جذب نشده، زیرا حجم زیادی از مواد غذایی به‌طور سریع وارد آن شده است.

اسکن تخلیه معده با رادیوایزوتوپ: در این آزمایش، بیمار وعده غذایی ساده حاوی ماده رادیواکتیو مصرف می‌کند و اسکنر خارجی با ردیابی آن، سرعت تخلیه معده را اندازه‌گیری می‌کند.

آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی: در این آزمایش، پزشک با استفاده از لوله‌ای نازک و انعطاف‌پذیر به نام آندوسکوپ که دوربین کوچکی به آن متصل است، داخل مری، معده و دوازدهه فرد را بررسی می‌کند. این آزمایش می‌تواند به شناسایی مشکلات ساختاری و سایر علل احتمالی علائم فرد کمک کند.

رادیولوژی دستگاه گوارش فوقانی و بررسی روده کوچک: در این آزمایش، بیمار مایعی حاوی باریم می‌نوشد تا دستگاه گوارش در تصاویر اشعه ایکس واضح‌تر دیده شود و انسداد یا سایر مشکلات احتمالی مشخص شوند.

سندرم دامپینگ چگونه درمان می‌شود؟

بهبود علائم سندرم دامپینگ شامل تغییر رژیم تغذیه، مصرف دارو و در برخی موارد جراحی است. بسیاری از افراد مبتلا علائم خفیفی دارند که با تغییر رژیم غذایی بهبود می‌یابد.

اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی

مهم‌ترین اقدام، تغییر در نحوه غذا خوردن و رژیم غذایی است که شامل موارد زیر می‌شود:

• غذای خود را در حالت نشسته بخورید.

• آب کافی بنوشید.
• به‌جای 3 وعده بزرگ (صبحانه، ناهار، شام) ۵ تا ۶ وعده غذایی کوچک طی روز مصرف کنید.
• از نوشیدن مایعات تا ۳۰ دقیقه پس از غذا خودداری کنید.
• پروتئین، فیبر و کربوهیدرات‌های پیچیده (مانند جو دوسر و برنج) بیشتری در رژیم غذایی خود بگنجانید.
• از مصرف قندهای ساده مانند قند سفید، آب‌نبات، شربت، نوشابه‌ها و آبمیوه‌های صنعتی پرهیز کنید.
• تا حد امکان از مصرف لبنیات پرهیز کنید.
• غذای خود را با افزودن پکتین یا گوارگام (افزودنی‌های گیاهی غلیظ‌کننده) غلیظ‌تر کنید.
• به‌آرامی غذا بخورید و آن را خوب بجوید.
• غذاها و نوشیدنی های مجاز را در دمای متعادل میل کنید، زیرا دمای خیلی سرد و خیلی گرم باعث تشدید علائم سندرم دامپینگ می‌شود.

دارودرمانی

در برخی موارد، پزشک اکتروتید استات را به‌صورت تزریقی تجویز می‌کند. این دارو با کاهش سرعت تخلیه معده و مهار ترشح انسولین و سایر هورمون‌های گوارشی، به کاهش علائم کمک می‌کند.

جراحی

اگر سندرم دامپینگ ناشی از جراحی‌های قبلی معده باشد و به سایر درمان‌ها پاسخ ندهد، ممکن است نیاز به جراحی اصلاحی باشد. بااین‌حال، معمولاً راه‌حل جراحی در درمان این سندرم چندان موفقیت‌آمیز نیست.

برای بهبود سندرم دامپینگ چه غذاهایی بخوریم؟

در جدول زیر، مواد غذایی که افراد مبتلا به سندرم دامپینگ باید مصرف کنند و مواد غذایی که باید از مصرف آنها خودداری کنند، آورده شده است.

خلاصه؛ سندرم دامپینگ و درمان آن

سندرم دامپینگ یکی از شایع‌ترین عوارض پس از جراحی معده یا مری است که افراد در دوره بهبودی پس از جراحی با آن مواجه می‌شوند. احتمال زیادی وجود دارد که بلافاصله پس از عمل، برخی از علائم این سندرم را تجربه کنید. خوشبختانه، بیشتر موارد خفیف هستند و طی چند هفته تا چند ماه بهبود می‌یابند. در این مدت، می‌توان با اصلاح رژیم غذایی علائم را کنترل کرد. 

اگر در آینده تحت عمل جراحی قرار خواهید گرفت، بهتر است از قبل برای رژیم غذایی مناسب جهت پیشگیری از سندرم دامپینگ برنامه‌ریزی کنید. مواد غذایی موردنیاز را تهیه کرده و برنامه‌های غذایی مشخصی در نظر بگیرید.

اگر باوجود تغییرات غذایی، علائم بهبود نیافت، با پزشک خود مشورت کنید. پزشک می‌تواند داروهایی را برای کمک به مدیریت این دوره تجویز کند.

سؤالات متداول