جهانگردی که بیشتر از مارکوپولو دید!
در سال ۱۳۵۴ میلادی، ابن‌بطوطه – بزرگ‌ترین جهانگرد مسلمان – پس از ۳۰ سال سفر، دستنوشته‌هایش را به ابن‌جزوی دیکته کرد. اما نسخه اصلی سفرنامه او هرگز پیدا نشد. اکنون، کشف اخیر در کتابخانه قصر الحمرا نشان می‌دهد که بخش‌های مهمی از سفرهای او به آفریقا حذف شده‌اند. چرا؟ چون او حقایقی را ثبت کرده بود که برای حکمرانان زمانه خطرناک بود!
پادشاهی طلایی مالی که تاریخ آن را فراموش کرد
ابن‌بطوطه در سفر به امپراتوری مالی (۱۳۵۲-۱۳۵۳ میلادی) به جزئیاتی اشاره کرده که در نسخه‌های رسمی نیامده:
-
شهر “تیمبوکتو” با خیابان‌های سنگ‌فرش شده و سیستم فاضلاب پیشرفته
-
کتابخانه‌ای با ۷۰۰ هزار جلد کتاب که فقط ۱۰٪ آن تا امروز باقی مانده
-
مراسم عجیب پادشاه که هر صبح با پرتاب تکه‌های طلا به مردم آغاز می‌شد
در یادداشت‌های مخفیانه او می‌خوانیم:
“در اینجا بردگان سفیدپوست اروپایی را می‌فروشند… پادشاه می‌گوید اینها از کشتی‌های شکسته پرتغالی‌ها هستند…”
این گزارشی است که نشان می‌دهد آفریقا پیش از عصر برده‌داری مدرن، خود خریدار برده‌های اروپایی بوده است!
زنگبار؛ جزیره‌ای که قوانین اسلام را بازنویسی کرد
ابن‌بطوطه در یادداشت‌های مخفی خود از جامعه‌ای در زنگبار گزارش می‌دهد که با تمام آنچه او درباره ساختارهای اسلامی می‌دانست در تضاد بود:
۱. سلطنت زنان:
-
ملکه “خدیجه بنت عمر” برای ۲۳ سال بر جزیره حکومت می‌کرد
-
زنان حق طلاق یک‌جانبه داشتند
-
مردان موظف بودند جهیزیه بپردازند
۲. مسجد عجیب:
-
محراب به سمت شمال شرقی (خلاف جهت مکه) ساخته شده بود
-
خطبه‌ها توسط زنی به نام “شیخه مریم” خوانده می‌شد
-
نمازجمعه پنجشنبه‌ها برگزار می‌شد
۳. تفسیر انقلابی از شریعت:
-
ارث به طور مساوی بین دختران و پسران تقسیم می‌شد
-
زنان تا چهار شوهر می‌توانستند داشته باشند
-
حجاب اجباری نبود
ابن‌بطوطه با حیرت نوشته:
“این مردم می‌گویند خداوند در قرآن نفرموده مردان بر زنان برتری دارند… آنها معتقدند آیه‌ها درباره عدالت سخن می‌گویند نه تسلط…”
توطئه مملوک‌ها و حذف عمدی حقایق
در قاهره سال ۱۳۴۸ میلادی، ابن‌بطوطه شاهد رویدادی شد که سرنوشت سفرنامه‌اش را تغییر داد:
۱. دیدار محرمانه با سلطان:
-
سلطان الناصر محمد ابن قلاوون شخصاً از او خواست گزارش سفر به مالی و زنگبار را حذف کند
-
دلیل: “این اطلاعات می‌تواند به شورش بردگان در مصر منجر شود”
-
در ازای سکوت، به او ۱۰۰۰ دینار طلا و مقام قضاوت پیشنهاد شد
۲. حقایق خطرناکی که حذف شدند:
-
بردگان آفریقایی در مصر از حقوق اجتماعی برخوردار بودند
-
نظامیان مملوک از ترس شورش، قوانین سخت‌گیرانه‌تری نسبت به آفریقا داشتند
-
ارتباط پنهانی تجار مصری با پادشاهی مالی برای دور زدن مالیات
۳. یادداشت مخفی ابن‌بطوطه:
“در مسجد الازهر دیدم چگونه بردگان سیاهپوست را از نماز جمعه بازمی‌داشتند… اما در مالی، امام جمعه خود برده‌ای بود از قوم فولانی…”
کشف جدید در ۲۰۲۳:
در آرشیو عثمانی استانبول، نامه‌ای یافت شد که نشان می‌داد:
-
نسخه اصلی سفرنامه تا قرن ۱۶ میلادی موجود بوده
-
یک مورخ عثمانی به دستور سلطان سلیمان آن را استنساخ کرده
-
بخش‌های حذف شده در حاشیه‌های نسخه عثمانی وجود دارد
بازیابی حقیقت پس از ۷۰۰ سال
در سال ۲۰۱۹، پژوهشگران ترکی در موزه توپکاپی استانبول به کشفی تاریخی دست یافتند: نسخه خطی ناشناخته‌ای از سفرنامه ابن‌بطوطه که در میان اسناد شخصی سلطان محمد فاتح نگهداری می‌شد. این نسخه شامل بخش‌های حذف‌شده‌ای بود که تاریخ آفریقای قرن ۱۴ را بازنویسی می‌کند:
۱. حقایق شوکه‌کننده از امپراتوری مالی
- دانشگاه تیمبوکتو دارای ۲۵ هزار دانشجو بود که ۴۰٪ آنان زنان بودند
۲. سیستم قضایی مالی اجازه می‌داد بردگان بر اربابان خود شکایت کنند
۳. پادشاه مانسا موسی اولین سیستم بیمه درمانی تاریخ را ایجاد کرده بود
نوشته اصلی ابن‌بطوطه:
“در دادگاه تماشا کردم چگونه برده‌ای جوان اربابش را به جرم ضرب و شتم محکوم کرد… قاضی به او ۱۰ سکه طلا غرامت داد!”
۲. اسناد محرمانه مملوک‌ها
مقایسه نسخه اصلی با نسخه رسمی نشان داد:
-
تمام اشاره‌ها به برده‌داری سفیدپوستان حذف شده بود
-
گزارش‌های ابن‌بطوطه درباره فساد مالی مقامات مصری سانسور شده بود
-
توصیفات او از برابری زن و مرد در آفریقا کاملاً تحریف شده بود
۳. پیام آخرین ابن‌بطوطه
در آخرین صفحه نسخه اصلی نوشته بود:
“این حقایق را در چمدانم پنهان می‌کنم… شاید روزی مردم بدانند تاریخ چگونه تحریف می‌شود…”
کشف نهایی:
چمدان چرمی ابن‌بطوطه در سال ۲۰۲۲ در حفاری‌های شهر فاس مراکش پیدا شد. در آن:
-
نقشه‌های دست‌نوشته از routes تجاری ناشناخته
-
لیستی از ۱۷۲ دانشمند زن آفریقایی
-
سکه‌های طلای ضرب‌شده در مالی با نام ملکه‌های حاکم
چرا این کشف مهم است؟
این اسناد ثابت می‌کند:
۱. آفریقای پیشااستعماری بسیار پیشرفته‌تر از روایت‌های رسمی بود
۲. نظام برده‌داری در جهان اسلام پیچیده‌تر از تصورات فعلی است
۳. تاریخ‌نویسی قرون وسطی تحت کنترل شدید حکومت‌ها بوده است
منابع:
۱. پروژه دانشگاه هاروارد درباره نسخه استانبول
۲. موزه توپکاپی – بخش اسناد عربی
۳. کتاب “ابن‌بطوطه و آفریقای فراموش‌شده” (۲۰۲۳)
source