تاریخچه فیبر نوری در ایران و جهان به خوبی نشان می‌دهد که طی سال‌های بسیاری، افراد بسیاری برای به وجود آوردن چنین تکنولوژی و فناوری مدرنی که سرعت آن به یک گیگابیت بر ثانیه هم می‌رسد، تلاش کرده‌اند. شما فکر می‌کنید این تاریخچه و توسعه چنین تجهیزاتی به چه زمانی برمی‌گردد؟ ۱۰ سال پیش؟ شاید هم ۲۰ سال پیش؟ فیبر نوری در ایران و جهان قدیمی‌تر از این حرف‌ها بوده و در این مطلب شرح مختصری از تاریخچه آن در ایران و جهان برای شما خواهیم آورد تا بدانید این تجهیزات از کجا به اینجا رسیدند!

تاریخچه فیبر نوری در جهان

فیبر نوری که امروز پایه‌گذار ارتباطات پرسرعت در سراسر جهان شده است، مسیری طولانی را طی کرده تا از ایده به فناوری برسد که اینترنت، تلفن و حتی پزشکی بر آن تکیه دارند. در این مسیر، هر دهه شاهد ایده‌ها و اختراعاتی بود که گامی در استفاده از نور به عنوان یک ابزار انتقال داده برداشتند و خلاصه‌ای از آن در جهان به این شرح است:

در اواخر قرن هجدهم، برادران Chappe در فرانسه نخستین تلگراف نوری را معرفی کردند، همان تلگرافی که همه ما درباره آن شنیدیم، خواندیم و حتی در فیلم‌ها دیده‌ایم، توسط این برادران به صورت نوری معرفی شد! سیستمی که با استفاده از چراغ‌های نصب‌شده بر برج‌ها، پیام‌ها را از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل می‌کرد.

در قرن نوزدهم، فیزیک‌دانانی مانند Daniel Collodon نشان دادند که نور را می‌توان در مسیر آب جاری هدایت کرد. اندکی بعد، یک فیزیک‌دان انگلیسی با آزمایش معروف خود ثابت کرد که نور حتی در جریان خمیده آب هم مسیر خود را دنبال می‌کند و این، یک دانش مهم در شکل‌گیری ایده انتقال نور در مسیرهای کنترل‌شده بود.

الکساندر گراهام بل را به خاطر دارید؟ این مخترع تلفن، دستی در تاریخچه فیبر نوری داشته و با ثبت اختراع فتوفون گامی دیگر در استفاده از نور برای انتقال صدا برداشت. همان سال، آقای Wheeler هم سیستم لوله‌های نوری با روکش انعکاس دهنده را ابداع کرد که می‌توانست نور را از یک منبع مرکزی به بخش‌های مختلف خانه هدایت کند و افراد مختلفی در سراسر جهان با ابداعات خود روزبه‌روز بیشتر به تجهیزات فیبر نوری که ما امروزه داریم، نزدیک می‌شدند!

در این سال دو پزشک در وین از میله‌های شیشه‌ای خمیده برای روشن کردن حفره‌های بدن استفاده کردند و در عین حال که نشان‌دهنده کاربرد مهم فیبر نوری در حوزه پزشکی است، نشان می‌دهد این ایده الهام‌بخش مهندسانی بوده که در سال‌های بعد از میله‌های شیشه‌ای برای انتقال تصاویر و نور در پروژه‌هایی مانند نسخه‌های ابتدایی تلویزیون و تجهیزات پزشکی بهره گرفتند.

در سال ۱۹۳۰ آقای لام که یهودی بود، نخستین کسی بود که توانست تصویر یک لامپ را از طریق دسته‌ای از فیبرهای نوری منتقل کند و به کاربردی مشابه به کاربرد امروزی تجهیزات فیبر نوری برسد. هدف او استفاده از این فناوری برای دیدن بخش‌های غیرقابل دسترس بدن بود، اما شرایط آن زمان باعث شد پروژه‌اش ناتمام بماند.

در این سال هم یک فرد آمریکایی نظریه فیبرهای سینگل مود یا همان تک حالته را منتشر کرد، همان فیبر با هسته‌ای بسیار کوچک که نور را فقط در یک مسیر هدایت می‌کنند. هرچند در آن زمان برای ارتباطات دوربرد مشکل افت نور وجود داشت، اما این دستاورد، پایه‌گذار توسعه فیبرهای پیشرفته‌تر شد.

دانشمندان یک شرکت موفق شدند افت سیگنال را به کمتر از ۲۰ دسی‌بل بر کیلومتر کاهش دهند و به این ترتیب فیبر نوری را برای کاربردهای ارتباطی آماده کنند.

در ادامه تاریخچه فیبر نوری در جهان، در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ با کاهش هزینه‌ها و بهبود کارایی، شرکت‌های مخابراتی به استفاده گسترده از فیبر نوری روی آوردند و زیرساخت‌های ارتباطی خود را بازسازی کردند. در این دوران، شبکه‌های دیجیتال فیبر نوری در مقیاس ملی شکل گرفتند و پایه‌گذار اینترنت پرسرعت جهانی شدند.

با اختراع تقویت‌کننده فیبر نوری نیاز به تکرارهای الکترونیکی از بین رفت و این پیشرفت باعث شد فیبر نوری بتواند حجم داده‌ای تا صد برابر بیشتر را منتقل کند و به این ترتیب محدودیت‌های مسافت و ظرفیت کاهش یابد.

اولین کابل تمام نوری اقیانوس آرام راه‌اندازی شد و کمی بعد پروژه فیبر نوری دور دنیا (FLAG) به طولانی‌ترین شبکه تک‌کابلی جهان تبدیل شد و بستر نسل تازه‌ای از ارتباطات و اینترنت پرسرعت را فراهم کرد.

تاریخچه فیبر نوری در ایران

حال چطور فیبر نوری در تهران و ایران سر در آورد؟ همان‌طور که تا به اینجا گفتیم، این تکنولوژی دستاورد افراد مختلف در سراسر جهان بود و این سرعت نوری با همان سرعت خود در میان مردم جهان پخش شد که مشخصاً ایران هم از آن بی‌بهره نماند. به این ترتیب تاریخچه فیبر نوری در ایران هم تنها در ۵ یا ۱۰ سال پیش خلاصه نمی‌شود و به دهه‌ها قبل باز می‌گردد.

به طور کلی ورود فناوری فیبر نوری به ایران به اوایل دهه ۱۳۶۰ بازمی‌گردد، زمانی که فعالیت‌های پژوهشی در این حوزه آغاز شد و به راه‌اندازی مجتمع تولید فیبر نوری در پونک تهران منجر شد. در سال ۱۳۶۷ نخستین کارخانه تولید فیبر نوری کشور در یزد افتتاح شد و چند سال بعد، تولید انبوه با ظرفیت سالانه ۵۰ هزار کیلومتر به جریان افتاد. همان سال‌ها نخستین خط مخابراتی نوری بین تهران و کرج راه‌اندازی شد و به تدریج شهرهای بزرگ کشور با کابل‌های فیبر نوری به هم متصل شدند تا زیرساخت یک شبکه ملی ارتباطات پرسرعت شکل گیرد. در ادامه، پروژه‌های گسترده‌تری در دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ اجرا شد که هزاران کیلومتر کابل نوری و میلیون‌ها کانال ارتباطی را در سراسر کشور ایجاد کرد و ایران را به جمع استفاده‌کنندگان این فناوری در جهان اضافه کرد.