حسام آرمندهی، بنیان‌گذار «دیوار»، و مجید حسینی‌نژاد، بنیان‌گذار «علی‌بابا»، در گفت‌وگویی صریح با رسانه «آزاد» از صعود و سقوط اکوسیستم استارتاپی ایران سخن گفتند. آن‌ها معتقدند این اکوسیستم که با تکیه بر استعدادهای جوان و مستقل از رانت‌های ساختاری رشد کرد، به دلیل فشارهای اقتصادی، امنیتی و تخریب هدفمند کارآفرینان، به‌تدریج تضعیف شد. با این حال، هر دو کارآفرین بر «امید فعالانه» برای نسل جدید تأکید کردند.
دهه طلایی: شکوفایی بدون نظارت
مجید حسینی‌نژاد رشد چشمگیر اکوسیستم استارتاپی در اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ را به نبود نظارت دولتی نسبت داد. در آن زمان، فقدان بوروکراسی و موانع ساختاری به جوانان اجازه داد تا کسب‌وکارهای نوآورانه‌ای راه‌اندازی کنند. این استارتاپ‌ها بدون وابستگی به رانت‌هایی مانند ارز ارزان یا وام‌های بانکی، با نوآوری و نیروی انسانی باکیفیت، خدماتی ارزشمند ارائه کردند و موجی از انگیزه و خلاقیت در میان جوانان برای توسعه کشور به وجود آوردند.
نقطه عطف: ورود منافع و کلیدواژه «نفوذ»
از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴، با بزرگ شدن استارتاپ‌ها، نهادهای مختلف به پتانسیل اقتصادی این حوزه پی بردند. حسام آرمندهی معتقد است استقلال این اکوسیستم باعث حسادت رقبا شد. او با اشاره به بازی «کلش آو کلنز» که شرکتش نمایندگی آن را داشت، توضیح داد که اتهامات غیرواقعی مانند «نمادهای فراماسونری» یا «صهیونیستی بودن» برای حذف بازیگران مستقل و تصاحب بازار مطرح شد. حسینی‌نژاد نیز این دوره را آغاز فشارهای امنیتی با بهانه «نفوذ» توصیف کرد که با تخریب وجهه کارآفرینان همراه بود.
ترور شخصیت: استراتژی حذف کارآفرینان
هر دو بنیان‌گذار از «ترور شخصیت» به‌عنوان ابزاری برای تخریب اکوسیستم یاد کردند. حسینی‌نژاد به مورد «سعید رحمانی»، بنیان‌گذار «سرآوا»، اشاره کرد که با تخریب وجهه و فشارهای امنیتی از اکوسیستم حذف شد. این اقدامات، از احضارهای مداوم تا حمله به دفاتر، با هدف ارعاب و وادار کردن کارآفرینان به فروش یا ترک کسب‌وکارشان طراحی شده بود. این نوع تخریب، علاوه بر حذف افراد، پیامی بازدارنده برای دیگران ارسال می‌کرد.
تحریم: فرصت یا مانع؟
برخلاف تصور رایج که تحریم‌ها به رشد استارتاپ‌ها کمک کردند، آرمندهی این ایده را رد کرد و نیروی انسانی متخصص ایران را مزیت اصلی دانست. حسینی‌نژاد افزود که در سال‌های ۹۱ تا ۹۳، اکوسیستم ایران از رقبای منطقه‌ای پیشروتر بود. او به موفقیت «ترندیول» در ترکیه اشاره کرد که با جذب سرمایه خارجی به غول منطقه‌ای تبدیل شد، در حالی که در ایران، فشارهای داخلی و فراری دادن سرمایه‌گذاران خارجی، رشد استارتاپ‌ها را محدود کرد و ارزش آن‌ها را به سطح ناچیز کاهش داد.
امید فعالانه: دعوت به مبارزه برای تغییر
با وجود چالش‌ها، آرمندهی و حسینی‌نژاد از ناامیدی پرهیز کردند. آرمندهی با تمایز بین «امید منفعلانه» و «امید فعالانه»، بر لزوم تلاش برای رفع موانع تأکید کرد. او شجاعت نسل جدید را به کودکی تشبیه کرد که بدون ترس از شکست، ریسک می‌کند. حسینی‌نژاد نیز با اشاره به نگاه نوآورانه جوانان، گفت که با وجود سختی‌ها، الگوهای موفق می‌توانند الهام‌بخش نسل بعدی باشند. آن‌ها معتقدند شبکه‌های ارتباطی داخلی و انگیزه جوانان، همچنان بزرگ‌ترین سرمایه کارآفرینی در ایران است.