در ژاپن هر سال ده‌ها هزار نفر بی‌هیچ اثری ناپدید می‌شوند؛ موضوعی که در نگاه اول عجیب و غیرقابل باور به نظر می‌رسد، اما ریشه در فرهنگ و ساختار اجتماعی این کشور دارد. این گزارش به بررسی چرایی این اتفاق، نقش فرهنگ «شرم» در آن و همچنین شرکت‌هایی می‌پردازد که به افراد برای محو شدن از زندگی روزمره کمک می‌کنند.

آمار تکان‌دهنده ناپدیدشدگان

طبق آمار رسمی پلیس ژاپن، تعداد افراد ناپدیدشده در این کشور طی سال‌های اخیر روندی افزایشی داشته است. این عدد از کمتر از ۸۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۵ به حدود ۹۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۹ رسید. با این حال، انجمن حمایت از جستجوی افراد ناپدیدشده معتقد است رقم واقعی بسیار بالاتر از آمارهای رسمی است. هرچند این روند در سال‌های اخیر بیشتر به چشم آمده، اما پدیده ناپدیدشدن ریشه‌ای تاریخی دارد. در باورهای قدیمی ژاپنی واژه‌ای به نام «Kamikakushi» وجود دارد که به معنای «روح‌ربایی» یا «برده شدن توسط ارواح» است؛ اصطلاحی که برای توصیف کسانی استفاده می‌شد که ناگهان و بی‌هیچ ردی از زندگی محو می‌شدند.

دلایل ژاپنی‌ها برای ناپدیدشدن

عوامل متعددی در پس این تصمیم دیده می‌شود؛ از مشکلات اقتصادی و تجاری گرفته تا اختلافات خانوادگی، بیماری‌ها و خشونت خانگی. اما ریشه اصلی را باید در بطن فرهنگ ژاپن جستجو کرد.

فرهنگ ژاپنی بر پایه مفهومی به نام «Sekentei» شکل گرفته است؛ مفهومی که بر حفظ ظاهر و نگاه دیگران تأکید دارد. در چنین فرهنگی، غرور و آبرو بر همه چیز مقدم است و شرم می‌تواند باری سنگین و طاقت‌فرسا بر دوش فرد باشد.

اگر کسی نتواند از خانواده خود حمایت مالی کند، اگر تجارتش شکست بخورد یا بیماری او به بار اضافی برای عزیزانش تبدیل شود، احساس شرم چنان سنگینی خواهد داشت که گاهی تنها راه رهایی، ناپدید شدن است. بسیاری از افراد حتی مشکل یا فشار خود را با خانواده در میان نمی‌گذارند و یک روز، ناگهان بدون هیچ توضیحی خانه و زندگی خود را ترک می‌کنند.

شرکت‌هایی برای کمک به محو شدن

پدیده ناپدیدشدن در ژاپن آن‌قدر گسترده است که شرکت‌های ویژه‌ای برای پشتیبانی از این تصمیم شکل گرفته‌اند. این شرکت‌ها با نام Yonige-Ya یا «مغازه‌های فرار شبانه» شناخته می‌شوند. در ابتدا مأموریت آنها کمک به فرار از دست نزول‌خوارها بود، اما امروزه بیشتر به قربانیان خشونت خانگی یا کسانی که دیگر توان ادامه زندگی سابق را ندارند، خدمات می‌دهند.

این آژانس‌ها با دقت فراوان برای مشتریان خود برنامه‌ریزی می‌کنند: از آماده‌سازی محل اقامت جدید و تغییر آدرس رسمی گرفته تا انتقال مدارک مدرسه فرزندان و حتی طراحی نقشه فرار. در روز مقرر، درست زمانی که همسر یا خانواده از خانه خارج می‌شوند، تیم شرکت وارد عمل شده و وسایل فرد را به سرعت جمع‌آوری و به مکان تازه منتقل می‌کند.

خدمات آنها به همین جا ختم نمی‌شود. این شرکت‌ها مشاوره‌هایی درباره چگونگی پنهان ماندن به مشتری ارائه می‌دهند و در صورت نیاز، حتی در روند طلاق یا تغییر هویت قانونی نیز کمک‌رسان هستند.

آیا ناپدیدشدن در عصر دیجیتال ممکن است؟

شاید این پرسش مطرح شود که در قرن ۲۱ و با وجود فناوری‌های نظارتی متعدد، آیا ناپدید شدن واقعاً شدنی است؟ پاسخ در ژاپن مثبت است.

نخست به این دلیل که پلیس تعهدی برای جستجوی «جوهاتسوها» یا ناپدیدشدگان ندارد؛ به‌ویژه اگر مشخص شود فرد با اراده شخصی رفته است. از سوی دیگر، قوانین سخت‌گیرانه مربوط به حریم خصوصی و حفاظت از داده‌های شخصی، حتی دست پلیس را در بسیاری موارد بسته نگه می‌دارد.

بانک‌ها، اداره مهاجرت و سایر نهادهای رسمی نیز تحت هیچ شرایطی اطلاعات افراد را در اختیار خانواده یا حتی کارآگاه خصوصی قرار نمی‌دهند، مگر آنکه جرمی رخ داده باشد. همین محدودیت‌ها باعث می‌شود ناپدیدشدن در ژاپن، برخلاف بسیاری کشورها، همچنان امکان‌پذیر باشد.

جمع‌بندی

پدیده ناپدیدشدن در ژاپن تنها یک مسئله اجتماعی یا آماری نیست؛ بلکه ریشه در فرهنگی دارد که در آن شرم، بار سنگین‌تری از مشکلات واقعی زندگی به شمار می‌رود. برای بسیاری، محو شدن و آغاز دوباره در جایی دیگر، ساده‌تر از روبه‌رو شدن با نگاه سنگین جامعه است. این چرخه همچنان ادامه دارد و شرکت‌های «Yonige-Ya» به بخشی از ساختار اجتماعی ژاپن تبدیل شده‌اند؛ ساختاری که نشان می‌دهد گاهی حفظ آبرو برای مردم این کشور مهم‌تر از همه‌چیز است.