آب شرب مانند دیگر زیرساخت‌های حیاتی کشور که در مسیر دیجیتالی شدن قرار دارند، از جمله سیستم‌های آب و فاضلاب، در معرض حملات سایبری است. اما این تهدید تنها یک هشدار کلیشه‌ای نیست و یک راه‌حل مؤثر برای مقابله با آن وجود دارد. کافی است به شیر آب خانه‌تان نگاه کنید؛ ساده، همیشه در دسترس و قابل اعتماد. حال تصور کنید در پشت پرده این شبکه حیاتی، یک میدان نبرد پنهان در جریان باشد. نبردی که شما هیچ اطلاعی از آن ندارید.
نقطه ضعف پنهان: میراث سیستم‌های قدیمی
برای درک ابعاد این تهدید باید به گذشته بازگردیم. قلب تپنده شبکه‌های آب، سیستم‌های کنترل صنعتی (ICS) هستند که با سامانه‌هایی مانند اسکادا (SCADA) مدیریت می‌شوند. این سامانه‌ها در دهه‌های گذشته طراحی شده‌اند؛ زمانی که اینترنت نقشی در مدیریت نداشت و امنیت در اولویت نبود. آن‌ها مانند خانه‌ای بدون در و پنجره ساخته شدند، چون کسی باور نمی‌کرد دزدی از راه دور ممکن شود.
امروز اما، اتصال این سیستم‌ها به اینترنت برای تسهیل مدیریت، به همان اندازه یک دریچه برای هکرها گشوده است. یک مهاجم سایبری می‌تواند با نفوذ به اسکادا، کنترل پمپ‌ها، شیرها و حتی مواد شیمیایی تصفیه آب را به دست گیرد. نمونه بارز این آسیب‌پذیری، حمله سایبری به تأسیسات آب شرب شهر اولدزمر فلوریدا بود. هکرها تلاش کردند میزان هیدروکسید سدیم را به سطوح خطرناک افزایش دهند، اما هوشیاری یک اپراتور مانع بروز فاجعه شد.
فناوری‌های قدیمی؛ پاشنه آشیل امنیت آب
بسیاری از سیستم‌های آبی همچنان با فناوری‌های قدیمی کار می‌کنند و فاقد ویژگی‌های امنیتی ابتدایی هستند. به‌روزرسانی این سامانه‌ها دشوار است و اپراتورها به دلیل ترس از توقف کار، اغلب از نصب وصله‌های امنیتی صرف‌نظر می‌کنند. این شرایط، انبوهی از آسیب‌پذیری‌های شناخته‌شده را در اختیار هکرها می‌گذارد.
همچنین، فقدان دید مناسب بر ترافیک شبکه، تشخیص حملات را سخت‌تر می‌کند. ابزارهای سنتی امنیت سایبری که برای شبکه‌های فناوری اطلاعات طراحی شده‌اند، در محیط‌های صنعتی ناکارآمد هستند. همین موضوع، شناسایی حملات را به تعویق می‌اندازد و تهدیدات را خطرناک‌تر می‌کند.
هوش مصنوعی؛ نگهبان همیشه بیدار
اینجاست که هوش مصنوعی وارد میدان می‌شود. برخلاف انسان که ممکن است دچار خستگی یا خطا شود، هوش مصنوعی یک نگهبان بی‌وقفه است. این فناوری می‌تواند الگوهای رفتاری عادی شبکه آب را یاد بگیرد. مثلاً تشخیص دهد چه زمانی فشار آب افزایش می‌یابد یا کدام پمپ باید روشن شود. به محض مشاهده رفتار غیرعادی، مانند روشن شدن ناگهانی پمپ در نیمه‌شب یا تغییر غیرمنطقی میزان کلر، هوش مصنوعی هشدار می‌دهد و جلوی فاجعه را می‌گیرد.
علاوه بر این، هوش مصنوعی با تحلیل داده‌های مربوط به تهدیدات سایبری جهانی، الگوهای جدید حملات را شناسایی می‌کند. این قابلیت، امنیت آب را از حالت واکنشی (مقابله پس از حمله) به حالت پیشگیرانه (پیش‌بینی و جلوگیری قبل از حمله) تغییر می‌دهد. حتی در مواجهه با حملات ناشناخته، الگوریتم‌های یادگیری عمیق می‌توانند نیت مخرب مهاجم را از طریق تحلیل رفتار کشف کنند.
دوراهی آینده: فرسایش یا صعود؟
امنیت سایبری زیرساخت‌های آبی در آینده در دو مسیر متفاوت قرار می‌گیرد:
مسیر اول: فرسایش
در صورت بی‌توجهی، کمبود سرمایه‌گذاری و شکاف مهارتی، سیستم‌ها آسیب‌پذیرتر خواهند شد. پیامدها شامل آلودگی آب شرب، بحران‌های بهداشتی، اختلال اقتصادی، هدررفت منابع آبی و از بین رفتن اعتماد عمومی خواهد بود.
مسیر دوم: صعود
با سرمایه‌گذاری هدفمند، سیاست‌های پیشگیرانه و استفاده از هوش مصنوعی، آینده‌ای امن‌تر و پایدار رقم می‌خورد. در این مسیر، سلامت عمومی حفظ می‌شود، اقتصاد رونق می‌گیرد، محیط زیست پایدار می‌ماند و اعتماد اجتماعی بازمی‌گردد.
آینده امن با هوش مصنوعی
تصور کنید پلتفرمی هوشمند، هزاران داده را از سنسورها، پمپ‌ها و شیرها جمع‌آوری و در لحظه تحلیل کند. هرگونه اقدام غیرعادی فوراً شناسایی شده و دسترسی مهاجم مسدود شود. حتی نصب وصله‌های امنیتی با اولویت‌بندی هوش مصنوعی هدفمند می‌شود تا منابع محدود به مهم‌ترین نقاط اختصاص یابد.
در صورت بروز حمله، سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند به‌طور خودکار بخش آلوده شبکه را ایزوله کنند، تغییرات مشکوک را متوقف کنند و خدمات حیاتی را بدون وقفه ادامه دهند.
سخن آخر: بی‌تفاوتی بزرگ‌ترین تهدید است
این تهدید یک داستان تخیلی نیست؛ خطری واقعی است که هم‌اکنون در حال رشد است. انتخاب بین فرسایش و صعود تنها موضوعی فنی نیست، بلکه تصمیمی اجتماعی و سیاسی است.
اکنون زمان آن فرا رسیده که از مسئولان بخواهیم در امنیت سایبری زیرساخت‌های حیاتی سرمایه‌گذاری کنند. این مطالبه باید شامل:
-
بودجه کافی برای امنیت سایبری مبتنی بر هوش مصنوعی
-
ایجاد زیرساخت‌های فناورانه پیشرفته
-
تربیت نیروی متخصص در حوزه امنیت صنعتی
-
تقویت همکاری میان نهادهای مختلف
منبع: فارس
source