با آتش یونانی آشنا شوید؛ سلاحی اسرارآمیز که خاموش کردن آن تقریباً غیرممکن بود و فرمول ساخت آن هنوز هم برای کارشناسان یک راز بزرگ باقی مانده است. بسیاری از این سلاح باستانی به‌عنوان بهترین راز محافظت‌شده‌ی دنیای کهن یاد می‌کنند.

آتش یونانی یکی از ترسناک‌ترین سلاح‌های دوران باستان بود که با نام‌های دیگری مانند آتش دریا، آتش رومی، آتش جنگی، آتش مایع و آتش چسبناک نیز شناخته می‌شد. ترکیب آن همچنان یک معما برای دانشمندان است و بازسازی آن ممکن نیست.

ویژگی‌ها و روش مهار این سلاح عجیب

این سلاح اسرارآمیز روی آب می‌سوخت و طبق بسیاری از گزارش‌ها، با آب شعله‌ورتر می‌شد. شعله‌های آن را تنها با چند ماده‌ی خاص می‌شد خاموش کرد: مهم‌ترین آن‌ها ماسه (که اکسیژن را از آتش می‌گیرد)، سرکه قوی و ادرار بودند که با ایجاد یک واکنش شیمیایی، شعله‌ها را کاهش می‌دادند.

بر خلاف تصور رایج، آتش یونانی یک پرتابه نبود، بلکه ماده‌ای مایع بود که در نبردهای دریایی از طریق یک سیفون پرتاب می‌شد. بعدها نمونه‌های کوچکتر آن در گلدان‌ها یا نارنجک‌های دستی نیز به کار گرفته شد. نکته‌ی جالب توجه در توصیفات شاهدان عینی این است که همگی به همراهی آتش با «صدای رعدآسا» و «دود بسیار غلیظ» اشاره کرده‌اند.

راز سر به مهر: فرمول آتش یونانی چگونه گم شد؟

بشر در طول تاریخ سلاح‌های ویرانگر بی‌شماری ساخته است، اما کمتر سلاحی مانند آتش یونانی مورخان را شگفت‌زده و تخیل عمومی را برانگیخته است. گفته می‌شود یک پناهجوی یهودی در امپراتوری بیزانس در زمان سلطنت کنستانتین چهارم (۶۶۸-۶۸۵ میلادی) «هنر پرتاب آتش مایع» را ابداع کرد.

با این‌که نویسندگان باستان در مورد ترکیبات آن گمانه‌زنی کرده‌اند، فرمول دقیق آن یک راز باقی مانده است. برخی معتقدند آتش یونانی از ترکیبی از اتر نفت، گوگرد، زغال‌سنگ، نیترات پتاسیم، سقز و حتی رزین کاج ساخته می‌شد. این آتش به پوست و لباس می‌چسبید، در دمای بالاتر و برای مدت طولانی‌تری می‌سوخت و بر خلاف هر آتش دیگری، روی آب شعله‌ور باقی می‌ماند.

هنر ترکیب این ماده چنان راز محافظت‌شده‌ای بود که سازندگان آن، این راز را با خود به گور بردند و احتمالاً هیچ سند مکتوبی از فرمول آن باقی نمانده است. به گفته مورخان، مواد اولیه، فرایند ساخت و روش استفاده از آتش یونانی اسرار نظامی کاملاً محرمانه‌ای بودند. این سلاح مرگبار با پمپ‌های هوا پرتاب می‌شد که اثری شبیه به شعله‌افکن‌های مدرن ایجاد می‌کرد. کشتی‌های یونانی با همین سلاح ناوگان عرب را که در سال ۶۷۳ به قسطنطنیه حمله کرده بود، نابود کردند و این سلاح نقشی کلیدی برای امپراتوری بیزانس داشت.

تئوفانس، وقایع‌نگار بیزانسی، این اختراع را به فردی به نام کالینیکوس نسبت می‌دهد که معماری از هلیوپولیس بود: «در آن زمان کالینیکوس، صنعتگری از هلیوپولیس، به رومی‌ها پناه آورد. او آتش دریایی را ابداع کرده بود که کشتی‌های عرب را شعله‌ور می‌ساخت و آن‌ها را با تمام سرنشینانشان می‌سوزاند. این‌گونه بود که رومی‌ها با پیروزی بازگشتند و آتش دریا را کشف کردند.»

تنها «دستورالعمل» شناخته‌شده از آنا کومننه، شاهدخت بیزانسی، به دست آمده که پس از استفاده از این سلاح علیه نورمن‌ها در سال ۱۱۰۸، آن را چنین توصیف می‌کند: «این آتش با هنر زیر ساخته می‌شد. از درخت کاج و درختان همیشه‌سبز مشابه، رزین قابل اشتعال جمع‌آوری می‌شود. این ماده با گوگرد مالیده شده و در لوله‌هایی از نی قرار می‌گیرد و مردان با دمی قوی و مداوم در آن می‌دمند. سپس به این روش با آتش در نوک لوله برخورد کرده، مشتعل می‌شود و مانند یک گردباد آتشین بر چهره دشمنان فرود می‌آید.» با این حال، مورخان معتقدند این توصیف نیز تنها یک گمانه‌زنی است.

بیشتر بخوانید