دگرگونی نظام آموزشی در دوره میجی یکی از برجستهترین تحولات در تاریخ ژاپن به شمار میرود. این مقاله به بررسی چگونگی ایجاد و گسترش نظام آموزش همگانی در ژاپن میپردازد و نقش آن را در پیشرفت و نوسازی کشور تحلیل میکند.

زمینه تاریخی پیش از میجی

پیش از دوره میجی، آموزش در ژاپن بیشتر محدود به اشراف و راهبان بود. مدارس معبدی به نام تراکویا به آموزش خواندن و نوشتن میپرداختند، اما دسترسی به آموزش بسیار محدود بود. با آغاز دوره میجی، رهبران جدید دریافتند که برای ساختن کشوری نیرومند، نیاز به آموزش همگانی دارند.

تصویب قانون آموزش همگانی

در سال ۱۸۷۲ میلادی، دولت میجی قانون آموزش همگانی را تصویب کرد. این قانون آموزش ابتدایی اجباری را برای همه کودکان بدون توجه به جنسیت یا پایگاه اجتماعی را تصویب کرد. هر روستا موظف شد مدرسهای بسازد و همه کودکان باید چهار سال تحصیل میکردند.

ساختار نظام آموزشی نوین

نظام آموزشی جدید بر پایه الگوهای غربی استوار شد. برنامههای درسی شامل خواندن، نوشتن، حساب، تاریخ، جغرافیا و علوم بود. همچنین آموزش اخلاق میجی که ترکیبی از ارزشهای کنفوسیوسی و میهنپرستی بود، بخش مهمی از برنامه درسی را تشکیل میداد.

چالشهای اجرایی

اجرای این نظام با دشواریهای بسیاری روبرو بود. بسیاری از خانوادههای کشاورز نمیتوانستند هزینه آموزش را بپردازند یا به نیروی کار کودکان خود نیاز داشتند. دولت با کاهش دوره آموزش به سه سال و معافیتهای مالیاتی، تا حدی این مشکلات را حل کرد.

تأثیر بر برابری جنسیتی

یکی از جنبههای مهم قانون آموزش همگانی، توجه به آموزش دختران بود. اگرچه در ابتدا میزان حضور دختران کمتر بود، اما به تدریج افزایش یافت. مدارس دخترانه برنامههای درسی ویژهای داشتند که شامل مهارتهای خانهداری نیز میشد.

گسترش آموزش عالی

همزمان با آموزش ابتدایی، دولت به ایجاد نهادهای آموزش عالی نیز پرداخت. دانشگاه توکیو در سال ۱۸۷۷ تأسیس شد و به مرکز آموزش نخبگان اداری و علمی تبدیل گردید. دانشجویان ممتاز برای ادامه تحصیل به خارج از کشور فرستاده میشدند.

نقش آموزش در نوسازی کشور

نظام آموزشی جدید نقش تعیینکنندهای در نوسازی ژاپن ایفا کرد. با سواد شدن تودههای مردم، توسعه اقتصادی و صنعتی شتاب گرفت. آموزش میهن پرستی نیز به ایجاد حس ماهیت ملی کمک کرد.

واکنشهای اجتماعی

این دگرگونی با واکنشهای مختلفی روبرو شد. برخی سنتگرایان با برنامههای درسی غربی مخالف بودند. در برخی مناطق، شورشهایی علیه مدارس جدید رخ داد، اما دولت با قاطعیت به اجرای برنامه خود ادامه داد.

تطور و تحول بعدی

نظام آموزشی میجی در طول زمان تکامل یافت. دوره آموزش اجباری به تدریج لغو شد و برنامه های درسی غنیتر گردید. این نظام پایه و اساس نظام آموزشی مدرن ژاپن را تشکیل داد.

نتیجهگیری

نظام آموزشی دوره میجی نمونه برجستهای از برنامهریزی آموزشی برای نوسازی ملی است. با وجود چالشهای فراوان، این نظام توانست ژاپن را به کشوری با سواد و پیشرفته تبدیل کند. مطالعه این تجربه تاریخی درس های ارزشمندی برای برنامهریزان آموزشی امروز دارد.