1
در زیر زمین‌های آرام و سرسبز غرب لهستان، شبکه‌ای ۳۲ کیلومتری از تونل‌ها، دالان‌ها و اتاق‌های مخفی وجود دارد که زمانی یکی از پروژه‌های نظامی جاه‌طلبانه آلمان نازی به شمار می‌رفت؛ دژی زیرزمینی عظیم که برای دفاع از مرز شرقی رایش سوم ساخته شد و همانند شهری گم‌شده در اعماق زمین است.
راز تاریک در دل دشت‌های آرام
روستای کوچک پنیوو (Pniewo) در منطقه لوبوش (Lubusz) در نگاه اول چیزی جز مزرعه‌ها و آسمان باز ندارد، اما درست زیر این آرامش، شهری پنهان شده که داستانی تاریک را روایت می‌کند: شهر زیرزمینی Festungsfront Oder-Warthe-Bogen یا همان Ostwall.
این مجموعه مستحکم پیش از آغاز جنگ جهانی دوم و به دستور مستقیم آدولف هیتلر ساخته شد تا مرزهای شرقی آلمان را در برابر لهستان و اتحاد جماهیر شوروی محافظت کند. در میان دو رودخانه اودر و وارتا، دالان‌هایی با بیش از ۲۰ مایل طول شکل گرفتند که شامل ایستگاه‌های قطار زیرزمینی، سنگرهای نظامی و شفت‌های عظیم است.
امروز بازدیدکنندگان می‌توانند وارد این دالان‌های تاریک شوند، جایی که زمانی سربازان نازی در آن زندگی می‌کردند. دیوارهای سرد و گرافیتی‌های دهه ۸۰ و ۹۰ یادگار کسانی است که بعدها این مکان را پناهگاه خود کردند. اما اکنون، ساکنان جدیدی دارد: خوابگاه بزرگ خفاش‌های اروپا.
پس از خروج نازی‌ها در سال ۱۹۴۵، هزاران خفاش این تونل‌ها را برای زمستان‌گذرانی انتخاب کردند. هر پاییز تا ۴۰ هزار خفاش از سراسر اروپای مرکزی به اینجا می‌آیند و Ostwall را به یکی از بزرگ‌ترین کلونی‌های خفاش در اروپا تبدیل کرده‌اند.
پروژه‌ای جاه‌طلبانه اما شکست‌خورده
طرح ساخت Ostwall در دهه ۱۹۳۰ آغاز شد، زمانی که هیتلر پس از تثبیت قدرت خود، برنامه‌ای گسترده برای نظامی‌سازی کشور تدوین کرد. در سال ۱۹۳۵، نقشه‌ی «قوس مستحکم» آماده شد و هیتلر شخصاً از منطقه دیدار کرد. ساخت‌وساز از سال بعد آغاز شد و قرار بود تا سال ۱۹۵۱ ادامه یابد.
مهندسان قصد داشتند خط دفاعی‌ای ۸۰ کیلومتری بسازند که با دو میلیون فوت مکعب بتن پوشیده می‌شد و قادر بود ده‌ها هزار سرباز را در خود جای دهد. اما با تغییر اولویت‌های نظامی آلمان در سال ۱۹۳۸ و تمرکز بر مرزهای غربی، پروژه نیمه‌کاره رها شد.
پس از حمله آلمان به لهستان و آغاز جنگ جهانی دوم، کارکرد استراتژیک این دژ از بین رفت. در ژانویه ۱۹۴۵، ارتش سرخ شوروی تنها در سه روز آن را تصرف کرد و شهر زیرزمینی به حال خود رها شد. در دهه‌های بعد، ارتش لهستان مدتی از آن استفاده کرد، اما نگهداری‌اش بسیار پرهزینه بود و تا دهه ۱۹۶۰ عملاً متروک شد.
احیای دوباره در قرن بیست‌ویکم
با گذر زمان، این سازه عظیم فراموش‌شده دوباره توجه‌ها را جلب کرد. با حمایت اتحادیه اروپا و علاقه مردم محلی، Ostwall در قرن بیست‌ویکم به یکی از جاذبه‌های گردشگری تاریک (Dark Tourism) تبدیل شد. در سال ۲۰۱۱، موزه منطقه استحکامی میژدزیژ افتتاح شد که شامل ۱۹ مایل از تونل‌های اصلی است. ورودی آن با گنبدهای سبزرنگ قارچ مانند پوشیده شده و فضای داخلی مرطوب و سرد است، اما برای اقامت طولانی‌مدت طراحی شده است.
امروز بازدیدکنندگان درون این دالان‌ها با مانکن‌های نظامی، پوسترهایی با شعار «فقط هیتلر»، و وسایل روزمره سربازان روبه‌رو می‌شوند. بزرگ‌ترین بخش مجموعه، شفت اصلی است که با دقت مهندسی خیره‌کننده به عمق زمین فرو می‌رود و به تونل‌های عریضی منتهی می‌شود که روزگاری قطار و خودروهای نظامی در آن رفت‌وآمد داشتند.
زندگی در تاریکی
درون این تونل‌ها ۱۲ گونه مختلف خفاش زندگی می‌کنند. طبق گفته ویکتوروفسکی، «آن‌ها دمای پایدار و تاریکی مطلق را دوست دارند. در فصل زمستان، شمارشان گاهی از ۴۰ هزار می‌گذرد.»
در فصل خواب زمستانی، موزه دسترسی عمومی را محدود می‌کند تا خفاش‌ها در آرامش بمانند. در سکوت مطلق، تنها صدای نازک و پژواک بال‌هایشان در فضای سیمانی شنیده می‌شود.
مردم تونل و گرافیتی‌هایشان
در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، گروهی از جوانان ضدفرهنگ که خود را مردم تونل می‌نامیدند، این مکان را پناهگاه خود کردند. آن‌ها جشن می‌گرفتند، ازدواج می‌کردند و حتی رقص‌های زیرزمینی برپا می‌کردند. اما این دالان‌های خطرناک قربانی هم گرفتند؛ دست‌کم پنج نفر در حوادث مختلف جان باختند. یادگار آن دوران، گرافیتی‌هایی است که هنوز روی دیوارها باقی مانده: نقاشی‌های ساده، شعارهای ضدکمونیستی و یادداشت‌های عاشقانه.