تراشه‌سازان چینی با ارتقای هدفمند تجهیزات لیتوگرافی ساخت شرکت هلندی ASML، موفق شده‌اند بخشی از محدودیت‌های سخت‌گیرانه صادراتی آمریکا و متحدانش را خنثی کنند و تولید تراشه‌های پیشرفته مورد نیاز برای هوش مصنوعی و گوشی‌های هوشمند را افزایش دهند. این اقدامات نشان می‌دهد که تحریم‌های فناوری غرب، برخلاف هدف‌گذاری اولیه، نتوانسته به‌طور کامل مانع پیشرفت صنعت نیمه‌رسانای چین شود.

بر اساس اطلاعات منابع آگاه، کارخانه‌های چینی با تکیه بر ماشین‌های قدیمی‌تر لیتوگرافی فرابنفش عمیق (DUV) ASML — به‌ویژه مدل Twinscan NXT:1980i — خطوط تولید تراشه‌های هفت نانومتری را راه‌اندازی کرده‌اند. این سطح از فناوری برای توسعه بسیاری از کاربردهای هوش مصنوعی حیاتی است. در صنعت نیمه‌رسانا، اصطلاح «نانومتر» به نسل فناوری اشاره دارد و نه اندازه واقعی اجزای تراشه.

ارتقای تجهیزات از مسیر بازار ثانویه

به گفته منابع مطلع، تراشه‌سازان چینی با تهیه قطعاتی از بازارهای ثانویه خارج از کشور، عملکرد این ماشین‌ها را بهبود داده‌اند. این قطعات شامل استیج‌های مکانیکی پیشرفته‌تر، لنزها و حسگرهایی است که دقت هم‌ترازی لایه‌های تراشه را افزایش می‌دهد. چنین ارتقاهایی باعث بهبود بازده تولید و افزایش ظرفیت ساخت تراشه‌های پیشرفته شده است.

شرکت‌هایی مانند SMIC و هواوی از جمله بازیگرانی هستند که با استفاده از همین تجهیزات قدیمی ASML، تولید تراشه‌های هفت نانومتری را ممکن کرده‌اند؛ هرچند مشخص نیست که آیا تمامی این شرکت‌ها به یک سطح از ارتقای قطعات دست یافته‌اند یا خیر. این روند نشان‌دهنده تلاش سیستماتیک چین برای عبور از موانع تحریمی و حفظ شتاب توسعه فناوری است.

محدودیت‌های رسمی و نقش شرکت‌های ثالث

طبق مقررات فعلی، ASML اجازه دارد تنها خدمات نگهداری و پشتیبانی فنی برای تجهیزات نصب‌شده در چین ارائه دهد و مجاز به ارتقای دقت جای‌گذاری (Overlay) یا افزایش سرعت تولید (Throughput) بیش از یک درصد نیست.

با این حال، منابع آگاه می‌گویند قطعات از خارج تأمین شده و شرکت‌های ثالث، خدمات مهندسی حضوری برای ارتقای ماشین‌ها ارائه داده‌اند. ASML اعلام کرده که به‌طور کامل از قوانین تبعیت می‌کند و هیچ ارتقایی خارج از چارچوب‌های قانونی انجام نمی‌دهد.

از سوی دیگر، ممنوعیت صادرات ماشین‌های پیشرفته‌تر EUV باعث شده کارخانه‌های چینی به روش «چندالگویی» یا Multi-patterning با DUV روی بیاورند؛ روشی پرهزینه که زمان تولید را افزایش می‌دهد و بازده را کاهش می‌کند. با این حال، ارتقای قطعات DUV بخشی از این ضعف‌ها را جبران کرده و امکان افزایش تولید تراشه‌های هوش مصنوعی و موبایل را فراهم آورده است.

پیامدهای ژئوپلیتیکی و اقتصادی

گروه تحلیلی TechInsights اعلام کرده که SMIC توانسته مرزهای فناوری چندالگویی را حتی فراتر از فرآیند هفت نانومتری گسترش دهد و پردازنده Kirin 9030 هواوی را پیشرفته‌ترین تراشه تولیدشده در چین تاکنون دانسته است. به گفته تحلیلگران، این دستاوردها نشان می‌دهد که چین بدون دسترسی به پیشرفته‌ترین تجهیزات مورد استفاده شرکت‌هایی مانند TSMC و سامسونگ نیز قادر به پیشرفت قابل توجه بوده است.

در همین حال، آمریکا و نهادهایی مانند اداره صنعت و امنیت (BIS) در حال بررسی تشدید مقررات و محدودسازی خدمات مجاز فعلی هستند، هرچند مشخص نیست این روند پس از کاهش تنش‌های تجاری میان واشنگتن و پکن ادامه یابد.

بازار چین همچنان برای ASML اهمیت بالایی دارد. درآمد این شرکت از چین از ۷.۲ میلیارد یورو در سال ۲۰۲۳ به ۱۰.۲ میلیارد یورو در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته، هرچند ASML هشدار داده که فروش به چین در سال آینده با کاهش قابل توجهی روبه‌رو خواهد شد.