احکام عملی در دین اسلام نقطه مقابل احکام اعتقادی است و قوانینی هستند که درباره وظایف عملی مسلمانان صادر شده و درباره  گفتار ، کردار ، تصرف و دخالت در امور مختلف زندگی مسلمانان است و به عبارت دیگر احکام متعلق به افعال مکلفان را احکام عملی می‌گویند. 

احکام عملی شامل چه مواردی است؟

احکام عملی در اسلام به پنج شکل هستند: 

احکام عملی واجب

احکام واجب در دین اسلام احکامی هستند که لازم، ناگزیر و حتمی هستند و مسلمان باید این احکام را انجام دهد و ترک آن عذاب دارد. از آنجا که عقل انسان محدود است و نمی‌تواند حکمت پشت تمامی جزئیات احکام را بفهمد، اگر عقل آدمی نتوانست به جزئیات برخی کلیات احکام پی ببرد، نباید احکام عملی واجب را ناقص دانسته و آن‌ها را رد نماید.

۱- تحقیق در اصول دین

۲- اجتهاد تحقیق یا احتیاط در فروع

۳- طهارت بدن لباس و مکان سجده در نماز

۴- طهارت مسجد و قرآن متنجس

۵- طهارت نام خدا و معصومین تربت از نجاست

۶- وضو غسل یا تیمم برای نماز

۷- غسل کفن حنوط دفن و نماز میت

۸- نمازهای یومیه

۹- سایر نمازهای واجب (۵مورد)

۱۰- واجبات نماز (۱۱مورد)

۱۱- رعایت اوقات نماز

۱۲- رو به قبله کردن محتضر

۱۳- ستر عورت در نماز برای مرد

۱۴- پوشش کامل زن در نماز

۱۵- شناخت قبله برای نماز

۱۶- سجده‌های واجب و سهو

۱۷- روزه ماه مبارک رمضان

۱۸- خمس در موارد مذکوره

۱۹- زکات مال

۲۰- زکات فطره

۲۱- یک بار حج در عمر

۲۲- نجات جان مسلمان

۲۳- پیگیری شغل برای تأمین معاش

۲۴- امر به معروف و نهی از منکر

۲۵- وجوب ازدواج در شرایط خطر

۲۶- آگاهی از مسائل معاملات

۲۷- وفای به عهد

۲۸- ستر عورت جز برای زوجین

۲۹-جسم سالم

احکام عملی حرام

اعمال حرام اعمالی هستند که نباید انجام شوند و انجام دادن آن‌ها عذاب اخروی دارد. احکام حرام توسط فقها از قرآن و احادیث برداشت شده‌اند و شامل چندین حوزه رفتاری مانند فتارهای فردی در حوزه سبک زندگی شامل خوراک و پوشاک، رفتارهای اخلاقی و تعامل با دیگران، مجموعه معاملات و روابط تجاری و اقتصادی، حوزه حقوق مدنی مثل ازدواج و طلاق، و حتی برخی عبادات هستند.

۱- اُفتا توسط غیر مجتهد

۲- عبادات برای حائض و نفساء

۳- تخلی در معابر عمومی و موقوفات خاص و روی قبر مؤمن و رو به قبله یا پشت به آن

۴-نجس کردن مسجد و اموال آن

۵- نجس کردن قرآن و تربت و حرم پیامبر و معصومین

۶- بردن نجاست به مساجد

۷- رفتن به مسجدالحرام و مسجد پیامبر و سایر مساجد و توقف در آن در حالت جنابت

۸- گذاشتن چیزی در موارد یاد شده در حالت جنابت حیض و نِفاس

۹- تخریب یا فروش اموال مساجد

۱۰- مسح قرآن یا نام خدا و پیامبر و معصوم بی وضو یا در حالت جنابت حیض و نِفاس

۱۱- نوشتن قرآن با مرکّب نجس

۱۲- دادن قرآن به کافر

۱۳- ایستادن یا نشستن روی قرآن یا نام خدا

۱۴- قرائت آیات سجده در حالت جنب حائض و نِفاس

۱۵- سجده برای غیر خدا

۱۶- وضو یا غسل از ظروف مرداری یا نجس‌العین

۱۷- سه بار یا بیشتر شستن در وضو

۱۸- روزه یوم الشک به عنوان رمضان

۱۹- روزه در عید فطر و قربان

۲۰- روزه مستحبی زن بی اجازه شوهر

۲۱- روزه مضر به بدن

۲۲- حرام‌ها در مراسم حج

۲۳- مخالفت با مقررات حکومت اسلامی

۲۴- تقویت اسرائیل

۲۵- ازدواج با محارم

۲۶- ازدواج با خواهر زن

۲۷- ازدواج زن مسلمان با کافر

۲۸- ازدواج دائم مرد مسلمان با کافر

۲۹- ازدواج با زن شوهردار که با او زنا شده‌ است

۳۰- ازدواج با زنی که در عده عقد شده‌ است

۳۱- ازدواج با مادر و دختر و خواهر پسر مدخوله

۳۲- ازدواج در حال احرام

۳۳- ازدواج با همسر سه طلاقه

۳۴- طلاق در حین حیض

۳۵- سفر زن بدون اجازه شوهر

۳۶- سفر فرزند با نهی والدین

۳۷- نزدیکی با همسر زیر ۹ سال

۳۸- نزدیکی به هنگام حیض

۳۹- نزدیکی در ماه رمضان

۴۰- نگاه کردن به زن نامحرم

۴۱- رؤیت عورت دیگری به جز همسر

۴۲- نگاه مرد به بدن مرد دیگر با شهوت

۴۳- تماس بدنی با نامحرم

۴۴- معامله عین نجاست

۴۵- معامله اموال غصبی

۴۶- تجارت اشیائی که منافع حرام دارند

۴۷- تجارت آلات موسیقی

۴۸- معامله مالی که مالیت ندارد

۴۹- معاملات رَبَوی

۵۰- معامله طلا به طلا و نقره به نقره

۵۱- معامله چیزی که به قصد حرام باشد

۵۲- معامله مسکرات

۵۳- قمار و دزدی

۵۴- ترک تعهد نذر و قسم

۵۵- غصب مال یا حق دیگری

۵۶- ساختن و مزدوری ساخت طلا و نقره

۵۷- رقص جز برای همسر

۵۸- نشستن بر سفره شراب

۵۹- بازی با پاسور و نرد

۶۰- استماع موسیقی مطرب

۶۱- حضور در مکان خطر

۶۲- نبش قبر

۶۳- ورود نطفه به رحم نامحرم

۶۴- استعمال مواد مخدر

۶۵- استعمال ظروف طلا و نقره در اتاق

۶۶- اکل و شرب نجاست و متنجس

۶۷- نوشیدن از ظروف طلا و نقره

۶۸- آشامیدن از ظروف مرداری و نجس العین

۶۹- نوشیدن آب جو و سایر مسکرات

۷۰- خوردن گوشت حیوان و طی شده

۷۱- خوردن گوشت و شیر حیوان مرده در آب

۷۲- خوردن گوشت درندگان

۷۳- خوردن گوشت فیل خرگوش و حشرات

۷۴- خوردن گوشت پرندگان دارای چنگال

۷۵- خوردن گوشت پرندگان با بال صاف در پرواز

۷۶- خوردن ۱۴ قسمت از بدن حلال گوشت

۷۷- خوردن قطعه جداشده از بدن زنده

۷۸- خوردن اشیاء خبیث و پلید

۷۹- خوردن خاک و گل

۸۰- خوردن مال حرام

۸۱- خورانیدن مال نجس یا متنجس

۸۲- فرار از جهاد

۸۳- اتهام زنا به زن پارسا

۸۴- زنا

۸۵- لواط

۸۶- مساحقه

۸۷- قیادت

۸۸- قتل نفس

۸۹- ضرب و جرح

۹۰- عاق والدین

۹۱- محاربه و اِفساد فِی‌الَارض

۹۲- سحر و جادو

۹۳- سخن چینی

۹۴- تجسّس در کار دیگران

۹۵- کذب

۹۶- خیانت در امانت

۹۷- غیبت

۹۸- کفر

۹۹- شرک

۱۰۰- ارتداد

۱۰۱- اجبار گویی

احکام عملی مستحب

معنای لغوی مستحب دوست داشته شده و پسندیده است و اعمال مستحب اعمالی هستند که انجام آن‌ها بر مسلمان مطلوب است و پاداش دارد اما ترک آن عذاب ندارد. البته باید بدانید که قطع کردن عمل عبادی مستحب، پس از شروع آن مکروه است، به‌خصوص نیمه‌کاره رها کردن نمازِ مستحبی و شکستنِ روزه مستحبی در بعد از ظهر؛ البته به پایان نرساندن برخی اعمال مستحبی حرام است و باید آن عمل به پایان برسد. تعداد مستحبات در دین اسلام بسیار زیاد است اما معروف‌ترین آن‌ها عبارتند از:

۱- نمازهای مستحب مانند نماز شب، نماز جعفر طیار، نماز عید فطر و قربان

۲- روزه‌های مستحب مانند روزه عید غدیر

۳- غسل‌های مستحب مانند غسل زیارت

۴- نمازهای نافله

۵- اذان اعلام

۶- اذان برای نماز

۷- دعاهای مستند و ماثور مانند دعای جوشن صغیر، دعای عهد، دعای کمیل، دعای ندبه، زیارت عاشورا، دعای غریق، دعای مشلول، دعای نور

۸- قرآن خواندن

۹- گفتن ذکر الحمد لله

۱۰- گفتن ذکر لااله الا الله

۱۱- خواندن تعقیبات نماز

۱۲- خواندن برخی زیارت‌ها مانند زیارت عاشورا، زیارت امین الله

۱۳- دائما با وضو بودن

۱۴- گفتن ذکر سبحان الله

۱۵- زیارت حرم معصومین

۱۶- خواندن تعقیبات نماز

احکام عملی مکروه

معنای مکروه در لغت به معنای ناپسند، ناخوشایند و ناگوار است و اعمال مکروه اعمالی هستند که ترک آن‌ها مطلوب است و پاداش دارد ولی انجامش عذاب ندارد. همه مکروهات در یک درجه نیستند و کراهت برخی از کارها شدیدتر است. برخی از فقها بر این نظر هستند که اگر مکروهی به صورت فراگیر متداول شود و جزء فرهنگ جامعه‌اى شود، آن جامعه در خور مذمّت و سرزنش است تعداد مکروهات در دین اسلام بسیار زیاد است اما معروف‌ترین آن‌ها عبارتند از:

۱- کراهت خوردن گوشت اسب و الاغ

۲- کراهت ادرار کردن در آب

۳- سربریدن حیوان در مقابل حیوان دیگری

۴- نزدیکی با همسر از پشت

۵- پوشیدن لباس سیاه

۶- نماز خواندن در حمام و قبرستان

احکام عملی مباح

معنی مباح روا و جایز است و احکام مباح احکامی هستند که انجام و ترک آن‌ها بر مکلف نه عذاب و نه پاداش ندارد؛ مانند راه رفتن و هر حکمی که جز چهار دسته بالا نباشد، در این قلمرو جای می‌گیرد. مباح عام‌ترین حکم در میان احکام پنجگانه است و بیشتر رفتارهای انسان، ذیل این حکم قرار می‌گیرند.

لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در انتهای همین مطلب با ما و کاربران محترم سایت ستاره به اشتراک بگذارید.