حمل دریایی به عنوان یکی از قدیمی ترین روش های جابجایی کالا و مسافر نقش مهمی در توسعه اقتصادی و ارتباطات بین المللی ایران داشته است.
ایران با موقعیت استراتژیک و برخورداری از سواحل طولانی در جنوب و شمال از مهم ترین مراکز دریایی منطقه به حساب می آید و می توان آن را جزو مهم ترین
مناطق برای تجارت دریایی در نظر گرفت.
در این مقاله به بررسی تاریخچه حمل و نقل دریایی در ایران از دوران باستان تا عصر حاضر می پردازیم تا به اهمیت وجود آن در تجارت بین المللی پی ببریم.
تاریخچه حمل و نقل دریایی در ایران در دوران باستان
شواهد تاریخی نشان می دهد که در دوران عیلامی ها (۳۲۰۰ تا ۵۳۹ قبل از میلاد) حمل و نقل دریایی در خلیج فارس رونق داشته است. همچنین در دوره هخامنشیان (۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد) داریوش بزرگ دستور به ساخت کانالی بین رود نیل و دریای سرخ داد که نشان دهنده درک عمیق ایرانیان از اهمیت ارتباطات دریایی بود.
در این دوره ناوگان دریایی ایران در کنترل مسیرهای تجاری دریایی نقش مؤثری داشتند و امر تجارت را تسهیل می کردند.
تاریخچه حمل و نقل دریایی در دوران ساسانیان
در دوران ساسانیان (۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی)، تجارت دریایی ایران با هند، چین و روم شرقی (بیزانس) رونق گرفت. بنادر مهمی مانند سیراف و بندر هرمز در این دوره به مراکز مهم تجاری تبدیل شدند. ایرانیان کشتی های تجاری بزرگی می ساختند که قابلیت سفرهای طولانی را داشتند. این دوره را می توان یکی از نقاط اوج دریانوردی ایران دانست.
تاریخچه حمل و نقل دریایی در ایران در دوره اسلامی
با ظهور اسلام در ایران، تجارت دریایی تحت تأثیر مسیرهای تجاری اسلامی قرار گرفت. در دوران عباسیان بنادر ایران مانند بندرعباس، سیراف و قشم به عنوان دروازه ای برای تجارت با شبه قاره هند و شرق آفریقا شناخته می شدند.
دریانوردان ایرانی همچون سلیمان تاجر و ابن خرداذبه در سفرهای دریایی نقش مهمی داشتند و اطلاعات ارزشمندی درباره مسیرهای تجاری آن زمان ارائه می کردند.
تاریخچه حمل و نقل دریایی ایران در دوران صفویان
در دوران صفویان (۱۵۰۱ تا ۱۷۳۶ میلادی) به ناوگان دریایی ایران توجه ویژه ای شد. شاه عباس صفوی برای مقابله با پرتغالی ها، نیروی دریایی ایران را تقویت کرد و بندرعباس را به عنوان مرکز دریایی ایران توسعه داد.
در این دوران صادرات ابریشم و کالاهای ایرانی از طریق بنادر جنوبی رونق گرفت. همچنین ایران با کشورهای اروپایی مانند هلند و بریتانیا روابط تجاری دریایی گسترده ای برقرار کرد.
تاریخچه حمل و نقل دریایی ایران در دوران قاجار
در دوره قاجار (۱۷۸۹ تا ۱۹۲۵ میلادی) حمل و نقل دریایی در ایران با چالش های متعددی روبرو بود. ورود قدرت های استعماری مانند بریتانیا و روسیه به منطقه خلیج فارس، نفوذ ایران در آب های منطقه را کاهش داد.
با این حال در اواخر دوره قاجار، اولین کشتی های بخار در ناوگان ایران به کار گرفته شدند. تأسیس نخستین سازمان های مرتبط با حمل و نقل دریایی مانند گمرکات و خطوط کشتیرانی نیز از ویژگی های این دوره بود.
تاریخچه حمل و نقل دریایی در دوران پهلوی
در دوران پهلوی (۱۹۲۵ تا ۱۹۷۹ میلادی) ایران به سمت نوسازی و توسعه بنادر حرکت کرد. بندر شهید رجایی (بندرعباس) و بندر امام خمینی در این دوره توسعه یافتند و ناوگان تجاری ایران گسترش پیدا کرد.
همچنین شرکت ملی نفتکش ایران نیز در این دوره تأسیس شد و ایران را به یکی از بازیگران مهم حمل و نقل دریایی نفت تبدیل کرد. علاوه بر این قراردادهای بین المللی در زمینه حمل و نقل دریایی منعقد شد که نقش ایران را در تجارت جهانی تقویت کرد.
تاریخچه حمل و نقل دریایی ایران بعد از انقلاب اسلامی
پس از انقلاب اسلامی صنعت حمل و نقل دریایی در ایران با وجود تحریم های بین المللی توسعه چشمگیری داشت.
در حال حاضر ایران با سرمایه گذاری در بندر شهید رجایی، بندر چابهار و بندر امام خمینی، ظرفیت ترانزیتی خود را افزایش داده است. کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (IRISL) نیز در سطح بین المللی جایگاه مهمی پیدا کرده است و ناوگان نفتکش ایران یکی از بزرگ ترین ناوگان های نفتی جهان محسوب می شود.
همچنین در این دوره، فناوری های مدرن دریایی به کار گرفته شد و زیرساخت های جدید برای ارتقای حمل و نقل دریایی ایجاد گردید.
جایگاه امروز ایران در صنعت حمل و نقل دریایی
امروزه ایران با داشتن بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر خط ساحلی، بنادر مدرن و ناوگان دریایی قدرتمند یکی از مراکز اصلی و مهم حمل و نقل دریایی در منطقه محسوب می شود.
برنامه های توسعه ای مانند منطقه آزاد چابهار و گسترش کریدورهای حمل و نقل بین المللی نقش ایران را در تجارت جهانی تقویت کرده است.
همچنین ایران در راستای گسترش تعاملات دریایی خود همکاری های بین المللی متعددی با کشورهای همسایه و سایر قدرت های تجاری جهان برقرار کرده است.
چالش ها و فرصت های آینده برای حمل و نقل دریایی ایران
در حال حاضر کشتیرانی ایران با وجود توسعه قابل توجه در حوزه حمل و نقل دریای با چالش هایی مانند تحریم های اقتصادی، نیاز به بروزرسانی ناوگان دریایی، و رقابت با بنادر منطقه ای مواجه است.
اما در عین حال سرمایه گذاری در زیرساخت های بندری، توسعه فناوری های دریایی و استفاده از موقعیت ژئواستراتژیک کشور می تواند زمینه ساز رشد بیشتر این صنعت باشد.
در نهایت اینکه کشتیرانی ایران با برنامه ریزی دقیق و اجرای سیاست های مناسب می تواند جایگاه خود را به عنوان یکی از مراکز اصلی حمل و نقل دریایی در منطقه تثبیت کند.
نتیجه گیری نهایی
حمل و نقل دریایی در ایران از دوران باستان تاکنون مسیر پرفرازونشیبی را طی کرده است.
با این وجود ایران همچنان یکی از مهم ترین کشورهای دریایی منطقه به حساب می آید و به عنوان یکی از مراکز مهم واردات و صادرات کالا شناخته می شود.
سرمایه گذاری در زیرساخت های بندری و دریایی می تواند آینده حمل و نقل دریایی ایران را بیش از پیش درخشان تر کند.
به طوریکه با اتخاذ سیاست های هوشمندانه و استفاده بهینه از ظرفیت های دریایی کشور می توان زمینه را برای رشد پایدار و حضور قوی تر ایران در عرصه تجارت دریایی جهانی فراهم کرد.
source