وقتی نام ماساژ به گوش می‌رسد، اغلب به یاد سالن‌های امروزی، تکنیک‌های وارداتی از شرق و غرب، و فضای آرامش‌بخش موسیقیهای ملایم می‌افتیم. اما آیا تا به حال اندیشیده‌ایم که ریشه‌های واقعی ماساژ در کجاست؟ آیا می‌دانستید سرزمین ما، ایران، یکی از خاستگاه‌های کهن این هنر شفا‌بخش بوده است؟

در این مقاله تلاش کرده‌ایم نقشه‌ تاریخی ماساژ در ایران را ترسیم کنیم؛ از هزاران سال پیش تا به امروز که ماساژ در قالب یک حرفه‌ی تخصصی و حتی علمی آموزش داده می‌شود. همچنین در کنار این بررسی تاریخی، به نقش برندهایی مانند ماساژترینرز به‌ عنوان یکی از بهترین مراکز آموزش ماساژ در ایران در بازآفرینی این مسیر و آموزش نسل جدید ماساژورهای حرفه‌ای نیز خواهیم پرداخت.

ریشه‌های باستانی ماساژ در ایران

ایران زمین از دیرباز مهد فرهنگ، دانش و روش‌های درمانی طبیعی بوده است. یکی از شاخه‌هایی که از آن غفلت شده اما تأثیرگذار این دانش، هنر لمس و مالش بدن برای درمان و آرامش یا همان غمز و دلک بوده که امروز آن را با نام ماساژ می‌شناسیم.

در بررسی متون تاریخی، سفالینه‌ها، نقش‌برجسته‌ها و منابع مکتوب دوران پیش از اسلام، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد تمدن‌های ایرانی باستان به ویژه در مناطق چون شهر سوخته (با قدمت بیش از ۵۰۰۰ سال)، تپه‌ سیلک کاشان، هگمتانه و تخت جمشید، دانش قابل توجهی از بدن انسان، ساختار عضلات و اهمیت انرژی‌های حیاتی داشته‌اند. مفاهیمی که با تعریف امروزین ماساژ بسیار هم‌پوشانی دارد.

دلک در طب سنتی

در طب سنتی ایرانی، تکنیکی با نام دلک (مالش و حرکت دادن عضلات بدن به صورت علمی) جایگاه بسیار مهمی دارد. ابن‌سینا در کتاب قانون در طب، به دلک به عنوان یک روش درمانی برای بهبود جریان خون، تقویت اندام‌ها، کاهش خستگی و حتی پیشگیری از بیماری اشاره کرده است.

ابن‌سینا در بخشی از کتاب خود می‌نویسد:
“دلک اگر به اندازه باشد، موجب تحلیل رطوبات و دفع فضولات است. اگر شدید باشد، عضله را قوی کند و اگر نرم و پیوسته باشد، موجب گرم شدن و تلطیف اعضا گردد.”

دلک فقط یک عمل فیزیکی نبود، بلکه ترکیبی از لمس، درمان، روان‌شناسی بدنی و شناخت طبع فردی تلقی می‌شد. بسیاری از نسخه‌های طب سنتی بدون استفاده از دارو، تنها با اعمال دلک بر مواضع خاص بدن، به درمان می‌پرداختند.

ماساژ در دوره اسلام و پس از آن

با گسترش تمدن اسلامی و پیوند آن با فرهنگ ایرانی، رویکردی جدید به سلامت شکل گرفت. در این دوره، نگاه حکیمانه به بدن انسان، تعادل اخلاط چهارگانه (سودا، صفرا، بلغم، دم) و توجه به نیروی حیات در بدن مورد تأکید قرار گرفت. ماساژ یا دلک، در متون اسلامی به عنوان روشی پذیرفته شده و حتی مستحب برای سلامت جسم و روح معرفی می‌شد.

در مدارس علوم دینی، حمام‌های سنتی، و درمانگاه‌های قدیمی ایران، دلک‌کارها افرادی قابل احترام بودند که با دانش تجربی خود، توانایی درمان گرفتگی عضلات، خستگی جسمی، سردرد و دردهای گوارشی را داشتند.

ماساژ در عصر صفویه و قاجار

در دوران صفویه، حمام‌های سلطنتی با استفاده از «دلّاک»‌های حرفه‌ای توسعه یافت. در سفرنامه‌های سیاحان اروپایی همچون «ژان شاردن» و «شاردن انگلیسی» که از ایران بازدید کرده بودند، گزارش‌هایی از حمام‌های ایرانی و حضور افرادی متخصص در دلک‌دادن، با روغن‌های گیاهی و اسانس‌های طبیعی آمده است.

در عصر قاجار، این سنت همچنان ادامه داشت و بخشی از فرهنگ عمومی شده بود. مردم پس از کار روزانه یا در ایام خاص مانند شب عید، به حمام‌های عمومی می‌رفتند و ضمن استحمام، دلک می‌گرفتند تا هم جسم خود را پاکسازی کنند و هم روحشان را آرام سازند.

بررسی دهه به دهه تاریخچه ماساژ در ایران معاصر (از ۱۳۴۰ تا امروز)

دهه ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰

در این دهه، طب سنتی ایران همچنان در میان مردم رواج داشت اما از سوی نهادهای رسمی پزشکی جدی گرفته نمی‌شد. ماساژ بیشتر در قالب «مالش» یا «دلک» توسط طبابت‌های محلی، حمام‌داران سنتی یا خانواده‌های محلی انجام می‌شد. آموزش سیستماتیکی برای آن وجود نداشت، اما کاربردهای آن در تسکین درد، به‌ویژه در روستاها، شناخته‌شده بود.

به طور خلاصه ماساژ به‌صورت سنتی توسط حمام‌داران، دلاک‌ها و اطبای قدیمی اجرا می‌شد. هنوز آموزش رسمی وجود نداشت و تنها در طب سنتی اشاره‌هایی به آن بود.

دهه ۱۳۵۰ تا ۱۳۶۰

با گسترش ارتباطات با غرب، اولین مفاهیم فیزیوتراپی به ایران وارد شد و برخی تکنیک‌های ماساژ از جمله تکنیک های غربی وارد شده به‌ صورت محدود در مراکز درمانی و فیزیوتراپی مورد استفاده قرار گرفتند. با این حال، همچنان ماساژ در حاشیه بود و به ‌عنوان یک علم مستقل شناخته نمی‌شد.

دهه ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۰

جنگ تحمیلی باعث شد تا بیشتر تمرکز علمی کشور بر موضوعات پزشکی و درمانی فوری قرار بگیرد. ماساژ تقریباً در این دهه فراموش شد. البته در برخی مراکز طب سنتی، تکنیک‌های ساده و سنتی همچنان انجام می‌شدند، اما آموزش رسمی در کار نبود.

دهه ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰

با شروع باز شدن فضاهای فرهنگی و آموزشی، اولین ترجمه‌های کتاب‌های ماساژ و طب مکمل وارد بازار شدند. برخی از علاقمندان به‌صورت خودآموز یا در سفرهای خارجی با این رشته آشنا شدند. در اواخر این دهه، اولین کلاس‌های آموزشی غیررسمی ماساژ در تهران و برخی شهرهای بزرگ برگزار شد. در این دوره بود که ماساژ تایلندی و سوئدی کم کم شناخته شد.

دهه ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰

دهه‌ی تحول جدی برای ماساژ در ایران. ورود سبک‌های بین‌المللی مانند ماساژ سوئدی، تایلندی و آروماتراپی باعث شد تا آموزش ماساژ رسمیت بیشتری پیدا کند. برخی از آموزشگاه‌ها تحت نظر سازمان فنی و حرفه‌ای شروع به ارائه دوره‌های ماساژ کردند. محبوبیت این حرفه در میان عموم مردم به‌سرعت افزایش یافت.

دهه ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰

با افزایش تقاضا، مراکز آموزش ماساژ رشد چشم‌گیری پیدا کردند. تکنیک‌های حرفه‌ای بین المللی و حتی درمانی وارد دوره‌ها شدند. فیزیوتراپیست‌ها، مربیان ورزشی و حتی پزشکان عمومی به یادگیری اصول ماساژ علاقه نشان دادند. هم‌زمان با رشد فضای مجازی، بسیاری از مجموعه‌ها محتوای آموزشی آنلاین نیز تولید کردند. ماساژ ایرانی نیز به‌عنوان یک سبک بومی، مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت.

به طور خلاصه ماساژ به‌صورت حرفه‌ای و تخصصی آموزش داده شد. تکنیک‌های متنوع بین‌المللی وارد شد. بازار کار ماساژ رشد کرد. سایت‌ها، پیج‌های آموزشی، و مربیان متخصص وارد میدان شدند.

از ۱۴۰۰ تا امروز

در دهه جاری، ماساژ دیگر یک مهارت لوکس یا تفننی نیست؛ بلکه به‌عنوان یک شغل تخصصی، درمان مکمل و مسیر حرفه‌ای معتبر در حال گسترش است. مراکز حرفه‌ای مانند ماساژترینرز، با تحقیق در سبک‌های ایرانی و بین المللی، ارائه آموزش‌های حضوری و آنلاین، و برگزاری دوره‌های پیشرفته ای مثل آموزش بادکش درمانی MFD و اینویتیو، سهم بزرگی در ارتقای سطح علمی این حوزه ایفا می‌کنند. نگاه علمی، استانداردسازی، و حمایت از مربیان مجرب، از ویژگی‌های این دوران است.

ماساژ ایرانی؛ بازگشت به ریشه‌ها

در سال‌های اخیر، موجی از بازگشت به سنت در حوزه طب ایرانی شکل گرفته است. پژوهش‌هایی در حال انجام است که هدف آن‌ها احیای سبک ماساژ ایرانی با اتکا به دلک سنتی، اعمال یداوی، بادکش، استفاده از روغن‌های گیاهی بومی و سبک‌ زندگی متعادل است.

ماساژترینرز نیز بخشی از این حرکت فرهنگی-درمانی است. این مجموعه در حال تدوین یک سبک بومی ایرانی بر پایه مطالعات طب سنتی، متون حکمای بزرگ، و تجربه ی بالینی هنرجویان خود است.

کلام پایانی

ماساژ در ایران، مسیر پرفراز و نشیبی را طی کرده است. ماساژ در ایران، داستانی پرفراز و نشیب است؛ داستانی از لمس انسانی، حکمت کهن، علم نوین، و پیوند بدن و روان. آن‌چه روزی در دل حمام‌های سنتی آغاز شد، اکنون به کلاس‌های تخصصی، مدارک معتبر و یک حرفه‌ی بین‌المللی تبدیل شده است.از دل سنت‌های چند هزار ساله تا آموزش‌های مدرن امروزی، این هنر همواره در خدمت سلامت جسم و روان مردم بوده است.

اکنون که جامعه‌ی ایرانی دوباره به ارزش‌های بومی بازمی‌گردد و هم زمان از دانش جهانی بهره می‌برد. سایت هایی مانند ماساژترینرز با ارائه‌ی برنامه‌های جامع، نقشی کلیدی در حرفه‌ای شدن این مسیر ایفا می‌کنند. آینده‌ی ماساژ در ایران روشن است؛ آینده‌ای که بر پایه‌ی سنت، علم و انسان دوستی استوار شده است.